Hướng dẫn chăm sóc trẻ sơ sinh và nuôi con bằng sữa mẹ

Việc chăm sóc trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ cần được chuẩn bị từ giai đoạn trước khi mang thai, bao gồm cả kiến thức, sức khỏe và tâm lý của người mẹ cũng như các thành viên trong gia đình. Đặc biệt, đối với các sản phụ sinh con so, sự chuẩn bị kỹ lưỡng giúp đảm bảo quá trình chuyển dạ – hậu sản diễn ra thuận lợi, đồng thời tạo nền tảng cho việc nuôi dưỡng trẻ an toàn, khoa học.

Chăm sóc trẻ ngay sau sinh

Nếu trẻ sơ sinh khỏe mạnh, nhân viên y tế sẽ thực hiện lau khô trẻ theo quy trình chuẩn và hỗ trợ tiếp xúc da kề da giữa mẹ và bé trong giờ đầu tiên sau sinh. Việc cho bú sớm trong thời điểm này mang lại nhiều lợi ích:

• Kích thích phản xạ bú và tiết sữa.
• Hỗ trợ co hồi tử cung.
• Giảm nguy cơ xuất huyết sau sinh.
• Tăng cường gắn kết mẹ – con.
• Hỗ trợ ngừa thai tự nhiên thông qua tiết prolactin.

Lợi ích của sữa mẹ

Sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng lý tưởng và an toàn nhất cho trẻ sơ sinh, được khuyến cáo bởi WHO và UNICEF, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Sữa mẹ:

• Dễ tiêu hóa, ít gây dị ứng.
• Chứa kháng thể (IgA, lactoferrin, lysozyme) giúp phòng ngừa nhiễm trùng.
• Giàu dinh dưỡng và vi chất, đặc biệt là sữa non sau sinh.
• Hỗ trợ phát triển trí não và thể chất toàn diện.
• Luôn sẵn có, vô trùng và tiện lợi.

Khuyến cáo: Nuôi con bằng sữa mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu, tiếp tục cho bú đến 24 tháng kết hợp ăn dặm.

Hướng dẫn cho trẻ bú mẹ đúng cách

Thời điểm bắt đầu: Nên cho trẻ bú trong giờ đầu sau sinh, kể cả khi mẹ còn mệt mỏi. Sữa non tuy số lượng ít nhưng giàu kháng thể và dinh dưỡng.

Tư thế cho bú:

• Tư thế ngồi: Mẹ ngồi thoải mái, lưng có điểm tựa. Bế trẻ sát vào người, đầu và thân trẻ nằm trên cùng một đường thẳng.
• Tư thế nằm nghiêng: Dùng khi mẹ mệt hoặc ban đêm. Mẹ nằm nghiêng, đỡ trẻ bằng tay bên dưới, đảm bảo miệng trẻ áp sát vào quầng vú.

Ngậm vú đúng:

• Miệng trẻ mở rộng, môi dưới đưa ra ngoài.
• Ngậm cả quầng vú (không chỉ núm vú).
• Cằm trẻ chạm vú, má căng, có tiếng nuốt.

Tần suất bú: Cho bú theo nhu cầu, kể cả ngày và đêm, trung bình 2–3 giờ/lần, mỗi lần 15–30 phút. Nếu trẻ ngủ nhiều, cần đánh thức bú ít nhất mỗi 3 giờ.

Dấu hiệu trẻ bú đủ sữa

• Trẻ bú tích cực, có tiếng nuốt rõ.
• Ngủ yên sau khi bú.
• Tiểu tiện ≥ 4 lần/ngày và có đại tiện.
• Tăng cân sau tuần đầu (sau khi sụt sinh lý 5–10%).

Cho trẻ ợ hơi và tư thế sau bú

• Cho trẻ ợ hơi sau mỗi cữ bú: bế vác trẻ, vỗ nhẹ lưng giúp thoát khí.
• Nằm đầu cao 15–30 độ sau bú để giảm nguy cơ trớ/hít sặc.
• Không để trẻ nằm sấp khi không có người theo dõi.

Vắt sữa và bảo quản sữa mẹ

Trong trường hợp mẹ – con cách ly (bé non tháng, bệnh lý sơ sinh, mẹ đi làm sớm...), cần vắt sữa để duy trì nguồn sữa mẹ.

Cách vắt sữa và lưu trữ:

• Vệ sinh tay, núm vú và dụng cụ.
• Dùng bình nhựa hoặc thủy tinh khử trùng có nắp đậy.
• Bảo quản sữa ở nhiệt độ thích hợp:

Hâm nóng sữa:

• Không đun sôi trực tiếp.
• Ngâm bình sữa vào ca nước ấm (< 40°C).
• Kiểm tra nhiệt độ trước khi cho bú (nhỏ vài giọt lên mu bàn tay).
• Không hâm lại sữa thừa hoặc sữa đã bị chua.

Dinh dưỡng cho mẹ đang cho con bú

• Ăn uống đầy đủ, đa dạng, giàu đạm, sắt, canxi và vi chất.
• Uống sữa bổ sung nếu cần thiết.
• Tránh kiêng khem không có chỉ định.
• Uống đủ nước (~2–2,5 lít/ngày).
• Tránh các chất kích thích như rượu, caffeine.

Chống chỉ định bú mẹ

Một số trường hợp không nên cho bú mẹ hoặc cần đánh giá lại:

• Mẹ nhiễm HIV/AIDS giai đoạn tiến triển, không điều trị ARV.
• Mẹ suy kiệt nặng, bệnh cấp tính nặng không thể chăm sóc con.
• Mẹ nhiễm viêm gan B cấp (HbsAg và HbeAg dương tính) có nguy cơ lây cao – cần cân nhắc cho bú nếu không thể tiêm globulin miễn dịch HBIG cho trẻ.
• Không sử dụng sữa từ người khác nếu chưa được sàng lọc bệnh truyền nhiễm (HIV, HBV, HCV...).

Kết luận:

Nuôi con bằng sữa mẹ là một chiến lược hiệu quả, an toàn và tiết kiệm trong bảo vệ sức khỏe trẻ em. Việc hướng dẫn đúng kỹ thuật và nhận thức đầy đủ vai trò của sữa mẹ cần được lồng ghép trong các chương trình chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em. Nhân viên y tế đóng vai trò trung tâm trong việc hỗ trợ, tư vấn và theo dõi quá trình nuôi con bằng sữa mẹ.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

  facebook.com/BVNTP

  youtube.com/bvntp