Bệnh sởi: Triệu chứng lâm sàng, biến chứng và tầm quan trọng của phòng ngừa bằng vaccine

Bệnh sởi là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus sởi (Measles virus) gây ra, thuộc họ Paramyxoviridae. Đây là bệnh có khả năng lây truyền rất cao qua đường hô hấp và có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở trẻ em, người lớn tuổi và những đối tượng có hệ miễn dịch suy giảm.

Cơ chế lây truyền và giai đoạn ủ bệnh

Virus sởi được lây truyền chủ yếu qua giọt bắn đường hô hấp khi người bệnh ho hoặc hắt hơi. Virus có thể tồn tại đến 2 giờ trong không khí hoặc trên bề mặt vật dụng. Nguy cơ lây nhiễm đặc biệt cao ở những người chưa tiêm vaccine phòng bệnh.

Sau khi tiếp xúc với virus, bệnh nhân trải qua giai đoạn ủ bệnh kéo dài từ 8 đến 12 ngày, trong đó không có triệu chứng lâm sàng nhưng virus vẫn tiếp tục nhân lên và phát tán trong cơ thể.

Diễn tiến lâm sàng

Bệnh sởi tiến triển qua ba giai đoạn chính:

1. Giai đoạn khởi phát

Xuất hiện các triệu chứng không đặc hiệu gồm:

• Sốt cao (có thể lên tới 40°C)

• Ho khan

• Chảy nước mũi

• Viêm kết mạc mắt

• Đau họng, đau đầu, mệt mỏi

2. Giai đoạn toàn phát

• Đốm Koplik: các hạt trắng nhỏ ở niêm mạc má đối diện răng hàm trên, xuất hiện 2–3 ngày sau sốt.

• Phát ban đặc trưng: xuất hiện sau 3–5 ngày khởi phát, bắt đầu ở vùng chân tóc rồi lan dần xuống mặt, cổ, thân mình và toàn thân. Phát ban thường tồn tại 3–7 ngày, sau đó mờ dần theo thứ tự xuất hiện.

3. Giai đoạn phục hồi

• Ban bay để lại sắc tố da.

• Sốt và các triệu chứng hô hấp giảm dần.

Các triệu chứng kèm theo khác

• Đau cơ, đau bụng

• Nhạy cảm với ánh sáng

• Sưng hạch lympho ngoại biên

• Suy giảm cảm giác thính giác hoặc đau tai (trường hợp có viêm tai giữa)

Biến chứng thường gặp và nghiêm trọng

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), khoảng 30% người mắc bệnh sởi có thể gặp một hoặc nhiều biến chứng sau:

Tầm quan trọng của tiêm chủng

Vaccine sởi – quai bị – rubella (MMR) là biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa sởi, với hiệu lực bảo vệ >97% sau 2 liều. WHO khuyến cáo:

• Liều 1: vào lúc 9–12 tháng tuổi

• Liều 2: sau ít nhất 4 tuần hoặc ở 15–18 tháng tuổi tùy theo lịch tiêm chủng quốc gia

Kết luận

Bệnh sởi là bệnh lý truyền nhiễm nguy hiểm, dễ lây lan và có thể gây ra nhiều biến chứng nặng nề. Việc nhận biết sớm triệu chứng, cách ly bệnh nhân và đảm bảo tiêm chủng đầy đủ là các yếu tố then chốt trong phòng chống và kiểm soát bệnh. Cán bộ y tế cần tăng cường truyền thông nguy cơ, tư vấn chủ động cho người dân, đặc biệt là cha mẹ trẻ nhỏ, để nâng cao tỷ lệ bao phủ vaccine sởi, góp phần ngăn chặn nguy cơ bùng phát dịch sởi trong cộng đồng.