Cháy nắng vùng môi: Đặc điểm, phân biệt, điều trị và dự phòng

1. Đặc điểm giải phẫu và nguy cơ tổn thương

Môi là một cấu trúc giải phẫu đặc biệt nhạy cảm do có lớp biểu mô mỏng, ít sắc tố melanin bảo vệ và thường xuyên tiếp xúc trực tiếp với môi trường. Do đó, môi rất dễ bị tác hại của tia cực tím (UV), đặc biệt là UVB, dẫn đến tổn thương bỏng nắng (solar burn).
Theo các nghiên cứu dịch tễ, môi dưới có nguy cơ ung thư biểu mô tế bào vảy cao gấp khoảng 12 lần so với môi trên, do tiếp xúc trực tiếp và nhiều hơn với bức xạ mặt trời.

2. Triệu chứng lâm sàng của cháy nắng vùng môi

Các dấu hiệu thường gặp:

• Tăng đỏ (erythema) tại vùng môi.

• Sưng nề nhẹ đến vừa.

• Cảm giác đau rát, tăng nhạy cảm khi chạm.

• Có thể xuất hiện bọng nước chứa dịch trong trường hợp bỏng nắng độ II.

• Thời gian tồn tại của triệu chứng trong các trường hợp nhẹ thường từ 3–5 ngày.

3. Phân biệt cháy nắng với herpes môi (Herpes labialis)

Cần phân biệt với tổn thương do virus Herpes simplex type 1 (HSV-1):

• Herpes môi: Tiền triệu ngứa ran hoặc nóng rát, xuất hiện cụm mụn nước nhỏ chứa dịch trong, dễ vỡ tạo vảy.

• Cháy nắng môi: Có thể kèm các dấu hiệu bỏng nắng ở vùng da khác, bọng nước lớn hơn, dịch thường trong hoặc trắng, đi kèm đỏ, sưng và đau tại vùng tiếp xúc tia UV.

4. Khi nào cần thăm khám y tế

Cần tìm kiếm hỗ trợ y tế ngay nếu:

• Sưng môi nghiêm trọng kèm sưng lưỡi hoặc phát ban toàn thân.

• Khó ăn, uống, nói hoặc há miệng.

• Có dấu hiệu nghi ngờ phản ứng dị ứng hoặc phù mạch.

5. Nguyên tắc điều trị

Điều trị cháy nắng môi tập trung vào giảm viêm, giảm đau, bảo tồn chức năng và ngăn ngừa nhiễm trùng thứ phát.

5.1. Biện pháp không dùng thuốc

• Chườm lạnh: Sử dụng khăn mềm ngâm nước lạnh hoặc nước đá, áp nhẹ lên môi; tránh tiếp xúc trực tiếp với đá để hạn chế tổn thương mô thêm.

• Gel nha đam (Aloe vera): Sử dụng gel nguyên chất 100% bôi lên môi để giảm đau rát; có thể bảo quản lạnh để tăng hiệu quả làm dịu.

• Dưỡng ẩm: Chọn sản phẩm dưỡng ẩm không chứa dầu khoáng hoặc petrolatum để tránh giữ nhiệt tại vùng bỏng nắng.

5.2. Biện pháp dùng thuốc

• Thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs): Ví dụ ibuprofen, sử dụng sớm để giảm đau và viêm.

• Hydrocortisone 1% dạng bôi: Có thể cân nhắc khi các biện pháp khác không hiệu quả; tránh nuốt hoặc liếm môi sau khi bôi.

5.3. Các phương pháp cần tránh

• Không sử dụng lidocain hoặc benzocain tại chỗ vì nguy cơ kích ứng hoặc phản ứng dị ứng.

• Tránh các sản phẩm chứa dầu vì làm giảm quá trình thoát nhiệt và kéo dài thời gian phục hồi.

6. Biện pháp dự phòng

• Sử dụng sản phẩm bảo vệ môi có SPF ≥ 30 (lip balm, son môi chống nắng).

• Thoa lại sản phẩm chống nắng môi thường xuyên hơn so với các vùng da khác, đặc biệt sau ăn uống hoặc liếm môi.

• Khuyến nghị thoa lại mỗi 60 phút khi tiếp xúc ánh nắng trực tiếp.

• Kết hợp các biện pháp bảo vệ khác như đội mũ rộng vành, tránh tiếp xúc ánh nắng vào giờ cao điểm (10–16h).