Tiết dịch núm vú: Cơ chế nội tiết, đặc điểm lâm sàng và nguyên nhân thường gặp

1. Khái quát

Tiết dịch núm vú là hiện tượng thường gặp trong giai đoạn mang thai, cho con bú, hoặc ngay sau sinh và sau sảy thai. Quá trình này chịu sự điều hòa chủ yếu của hệ thống nội tiết, đặc biệt là các hormone liên quan đến chức năng sinh sản và tuyến vú.
Trong một số trường hợp, tiết dịch núm vú vẫn có thể xảy ra ở người không mang thai hoặc không cho con bú. Phần lớn các tình huống này mang tính sinh lý, tuy nhiên cũng có thể liên quan đến bệnh lý tiềm ẩn. Việc nhận diện sớm tính chất dịch tiết và các dấu hiệu kèm theo có ý nghĩa quan trọng trong chẩn đoán nguyên nhân và tiên lượng bệnh.

2. Cơ chế nội tiết và tiết dịch núm vú

Hormone là các chất truyền tin hóa học đóng vai trò điều hòa sự phát triển và hoạt động của tuyến vú. Trong quá trình mang thai, sự gia tăng estrogen, progesterone và prolactin kích thích phát triển ống tuyến sữa và sản xuất sữa non (colostrum) – dịch lỏng có màu trong, trắng hoặc vàng nhạt.
Ngoài bối cảnh thai kỳ, các biến đổi nội tiết khác cũng có thể gây tiết dịch, bao gồm:

• Kích thích cơ học: sờ, bóp, hoặc kích thích núm vú trong sinh hoạt hàng ngày hoặc hoạt động tình dục.

• Tác động nhiệt: tắm nước ấm, nhiệt trị liệu vùng ngực.

• Bệnh lý nội tiết: rối loạn chức năng tuyến giáp, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).

• Tác dụng của thuốc: thuốc tránh thai, thuốc opioid, thuốc chống trầm cảm, thuốc điều trị tăng huyết áp hoặc chế phẩm chứa estrogen.

Trong hầu hết các trường hợp, tiết dịch sinh lý không gây nguy hiểm. Tuy nhiên, tiết dịch tự phát, không do kích thích và có thay đổi tính chất cần được thăm khám để loại trừ bệnh lý tuyến vú hoặc nhiễm trùng.

3. Đặc điểm dịch tiết và nguyên nhân thường gặp

3.1. Dịch tiết trong

• Thường gặp ở phụ nữ mang thai, sau sinh, hoặc ngay sau sảy thai.

• Có thể xuất hiện khi tuyến vú bị kích thích cơ học.

• Dịch trong suốt, thể tích ít, không kèm triệu chứng toàn thân, thường lành tính.

3.2. Dịch tiết trắng

• Gặp ở phụ nữ mang thai, cho con bú hoặc mới cai sữa.

• Có thể tồn tại nhiều tháng sau khi ngừng cho bú.

• Ở người không mang thai hoặc không cho con bú, tình trạng này gọi là galactorrhea, có thể liên quan đến:

  • U tuyến yên (thường là u tuyến yên lành tính – prolactinoma).

  • Thuốc nội tiết (estrogen, progestin) hoặc một số thảo dược (thì là, hồi).

  • Rối loạn nội tiết khác hoặc tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm.

3.3. Dịch tiết vàng

• Thường là sữa non trong thai kỳ hoặc giai đoạn đầu sau sinh.

• Có thể gặp trong giãn ống tuyến vú (duct ectasia) – tình trạng giãn và dày thành ống dẫn sữa, thường xảy ra gần thời kỳ mãn kinh.

• Phần lớn trường hợp tự giới hạn hoặc đáp ứng với chườm ấm; phẫu thuật chỉ định khi có triệu chứng kéo dài hoặc đau nhiều.

3.4. Dịch tiết xanh

• Có thể là biến thể bình thường trong thai kỳ hoặc khi cho con bú.

• Nếu kèm triệu chứng viêm (đau, nóng, sưng, đỏ), cần nghĩ tới viêm tuyến vú hoặc áp xe tuyến vú, thường do tắc ống dẫn sữa.

• Dấu hiệu nhiễm trùng kèm theo: sốt, cảm giác bỏng rát, giảm tiết sữa, hoặc khó khăn khi vắt sữa.

3.5. Dịch tiết đỏ (có máu)

• Có thể xuất hiện ở phụ nữ đang cho con bú do nứt hoặc chấn thương núm vú.

• Nguyên nhân khác: u nhú trong ống dẫn sữa (intraductal papilloma – khối u lành tính).

• Cần thăm khám khi tiết dịch máu kéo dài hoặc kèm khối u vú để loại trừ ung thư.

4. Nguyên tắc xử trí và khuyến cáo

• Tiết dịch núm vú là tình trạng phổ biến và đa phần lành tính.

• Cần phân biệt giữa tiết dịch sinh lý và tiết dịch bệnh lý dựa trên: tính chất dịch, màu sắc, số lượng, hoàn cảnh xuất hiện và triệu chứng kèm theo.

• Chỉ định khám chuyên khoa ngay khi:

  • Tiết dịch tự phát, không liên quan kích thích.

  • Dịch tiết máu hoặc kèm khối u vú.

  • Dịch tiết kèm triệu chứng viêm, sốt, hoặc thay đổi cấu trúc da – núm vú.

• Can thiệp sớm giúp điều trị hiệu quả các trường hợp nhiễm trùng nặng và phát hiện sớm ung thư vú.