Da đỏ và cảm giác bỏng rát

Tình trạng da đỏ (ban đỏ) kèm cảm giác nóng rát là một triệu chứng da liễu thường gặp, do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra, bao gồm phản ứng viêm, nhiễm trùng, rối loạn tự miễn, hoặc tác dụng phụ của thuốc. Mặc dù phần lớn các trường hợp có thể điều trị khỏi, một số bệnh lý nền có thể nghiêm trọng và cần được theo dõi chuyên khoa.

1. Nguyên nhân thường gặp

1.1. Cháy nắng (Sunburn)

Phơi nhiễm tia cực tím (UV) là nguyên nhân phổ biến gây ban đỏ cấp tính, ngay cả khi trời nhiều mây. Triệu chứng thường gặp:

• Da đỏ, nóng rát, phù nề

• Bong tróc da

• Phồng rộp (trong trường hợp nặng)

• Toàn thân có thể kèm mệt mỏi, chóng mặt

Chỉ định khám chuyên khoa nếu cháy nắng lan rộng, phồng rộp nghiêm trọng hoặc có biểu hiện thần kinh.

1.2. Viêm da tiếp xúc

• Kích ứng: Do tiếp xúc với xà phòng, mỹ phẩm, kim loại (nicken), găng tay cao su, ánh nắng, tăng tiết mồ hôi...

• Dị ứng: Xảy ra ở người mẫn cảm với một số hóa chất, thuốc nhuộm, thực vật (poison ivy), thuốc bôi ngoài da...

Triệu chứng: Ban đỏ, ngứa, phồng rộp, cảm giác rát.

Cần tránh tiếp xúc, sử dụng thuốc kháng viêm tại chỗ hoặc toàn thân. Trường hợp nặng hoặc kéo dài cần được khám chuyên khoa da liễu.

1.3. Phản ứng do thuốc

Nhiều loại thuốc có thể gây phát ban da như:

• Kháng sinh (penicillin)

• Thuốc giảm đau NSAID (ibuprofen, naproxen)

• Thuốc động kinh, thuốc điều trị bệnh tự miễn

• Hóa trị liệu

Biểu hiện: Mề đay, ban dát sẩn, ban đỏ dạng mụn nhọt, đỏ da toàn thân. Trường hợp nặng có thể gây sốc phản vệ.

Ngưng thuốc nghi ngờ và chuyển khám khẩn nếu có biểu hiện toàn thân (khó thở, phù mặt, tụt huyết áp...).

2. Bệnh lý da liễu đặc hiệu

2.1. Chàm (Viêm da cơ địa)

• Bệnh da mạn tính, thường gặp ở trẻ em

• Mảng da đỏ, khô, ngứa, nứt nẻ, dày sừng

• Có thể có mụn nước nhỏ, tróc vảy

Điều trị bao gồm dưỡng ẩm, corticoid tại chỗ và thuốc chống dị ứng.

2.2. Viêm da tiết bã

• Gặp ở người lớn (40–60 tuổi) và trẻ sơ sinh

• Ban đỏ kèm vảy nhờn màu trắng hoặc vàng, thường ở da đầu, mặt, ngực

• Có thể ngứa hoặc không

Dầu gội chứa ketoconazole hoặc selen sulfide có hiệu quả. Trường hợp không đáp ứng nên khám chuyên khoa.

2.3. Rosacea (Chứng đỏ mặt)

• Ban đỏ mạn tính vùng mặt, thường khởi phát khi tiếp xúc nóng, rượu, stress

• Giãn mạch da mặt, đôi khi kèm mụn viêm

• Có thể ảnh hưởng đến mắt (viêm kết mạc)

Điều trị bao gồm tránh yếu tố khởi phát, thuốc kháng viêm và laser mạch máu.

2.4. Vảy nến

• Bệnh tự miễn gây tăng sinh lớp thượng bì

• Mảng đỏ giới hạn rõ, phủ vảy bạc, thường ở đầu gối, khuỷu tay, da đầu

• Có thể kèm tổn thương móng (rỗ móng, biến dạng)

Điều trị bằng thuốc bôi corticoid, vitamin D3 hoặc thuốc sinh học trong trường hợp nặng.

3. Bệnh lý toàn thân liên quan

3.1. Bệnh tự miễn

• Lupus ban đỏ hệ thống (SLE): Ban đỏ hình cánh bướm ở mặt, kèm sốt, đau khớp

• Viêm da cơ (Dermatomyositis): Ban đỏ trên mặt, quanh mắt, kèm yếu cơ

Chẩn đoán bằng xét nghiệm miễn dịch (ANA, anti-dsDNA…), sinh thiết da. Điều trị bằng corticoid và thuốc ức chế miễn dịch.

3.2. Viêm nang lông

• Nhiễm trùng nang lông do vi khuẩn hoặc nấm

• Tổn thương dạng mụn mủ nhỏ, đỏ, đôi khi ngứa hoặc đau

Điều trị bằng thuốc kháng sinh tại chỗ hoặc toàn thân.

3.3. Viêm mô tế bào

• Nhiễm trùng da sâu, có thể nguy hiểm tính mạng

• Vùng da sưng nóng đỏ, lan nhanh, có thể kèm sốt cao, mệt mỏi

Cần điều trị kháng sinh đường tĩnh mạch và theo dõi chặt chẽ.

4. Phát ban do virus

Một số bệnh virus thường gây ban đỏ:

• Thủy đậu (Varicella): Ban nước dạng mọng nước, ngứa

• Zona (Herpes zoster): Đau rát, phát ban dạng mảng kèm mụn nước

• Sởi, rubella, bệnh tay-chân-miệng, bệnh thứ năm/thứ sáu

• Virus đường máu như sốt xuất huyết Dengue, Zika, West Nile...

Chẩn đoán chủ yếu dựa vào lâm sàng, xét nghiệm huyết thanh học. Một số bệnh có thể phòng ngừa bằng vắc-xin.

5. Nguyên tắc xử trí ban đỏ

Điều trị triệu chứng:

• Loại bỏ yếu tố khởi phát (thuốc, chất kích ứng)

• Chăm sóc da: Sử dụng sữa rửa mặt dịu nhẹ, kem dưỡng ẩm không gây kích ứng

• Thuốc bôi: Hydrocortisone 1% (ngắn hạn), kem chứa lô hội, calamine, bột yến mạch

• Kháng histamine: Trong phản ứng dị ứng nhẹ (cetirizine, loratadine)

• NSAIDs: Giảm đau, chống viêm (nếu không chống chỉ định)

Hỗ trợ khác:

• Tránh nắng, mặc đồ mỏng nhẹ

• Chườm mát vùng da bị ảnh hưởng

Cần khám chuyên khoa da liễu nếu:

• Ban đỏ lan rộng, tiến triển nhanh

• Có dấu hiệu nhiễm trùng, mủ, sưng đau

• Tổn thương kèm triệu chứng toàn thân (sốt, mệt mỏi)

• Không đáp ứng điều trị thông thường sau 3–5 ngày