Hiến máu là một hành động y học có ý nghĩa nhân đạo sâu sắc, đóng vai trò quan trọng trong công tác điều trị cấp cứu và hồi sức tại các cơ sở y tế. Ngoài việc hỗ trợ cứu sống người bệnh, hiến máu còn mang lại nhiều lợi ích cho chính người hiến, cả về mặt sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, người hiến máu có thể gặp các tác dụng phụ tạm thời, chủ yếu liên quan đến phản ứng sinh lý bình thường của cơ thể khi mất một lượng máu nhất định.
2.1. Đóng góp vào công tác điều trị y tế
Mỗi đơn vị máu hiến có thể giúp cứu sống đến ba người bệnh. Theo Tổ chức Chữ thập đỏ Hoa Kỳ, trung bình cứ mỗi 2 giây trên thế giới lại có một người cần truyền máu. Máu được sử dụng trong nhiều tình huống lâm sàng như cấp cứu chấn thương, phẫu thuật, điều trị bệnh lý huyết học và sản khoa.
2.2. Lợi ích về mặt sức khỏe tâm thần – xã hội
Hành vi hiến máu được ghi nhận có tác dụng tích cực đối với sức khỏe tâm thần, góp phần làm giảm cảm giác căng thẳng, lo âu, trầm cảm và gia tăng cảm giác kết nối xã hội, ý nghĩa cuộc sống. Theo Quỹ Sức khỏe Tâm thần Vương quốc Anh, những hành vi thiện nguyện như hiến máu có thể giúp cải thiện chất lượng cuộc sống tinh thần ở người thực hiện.
2.3. Theo dõi sức khỏe định kỳ
Trước mỗi lần hiến máu, người hiến sẽ được kiểm tra nhanh các chỉ số sức khỏe cơ bản như huyết áp, nhịp tim, thân nhiệt, chỉ số hemoglobin (Hb), trọng lượng cơ thể… Nhờ đó, các bệnh lý nền tiềm ẩn (như thiếu máu, tăng huyết áp…) có thể được phát hiện sớm để theo dõi và can thiệp kịp thời.
2.4. Tác động đến sức khỏe tim mạch
Một số nghiên cứu cho thấy người hiến máu định kỳ có nguy cơ mắc bệnh tim mạch thấp hơn so với người không hiến máu, được cho là liên quan đến việc giảm nồng độ sắt dư thừa trong máu – một yếu tố có thể góp phần vào quá trình stress oxy hóa nội mạch và tổn thương thành mạch.
Dù đa phần người hiến máu hồi phục nhanh chóng, vẫn có một tỷ lệ nhỏ gặp phải các tác dụng phụ nhẹ và tạm thời sau hiến máu, bao gồm:
3.1. Bầm tím và đau tại vị trí tiêm tĩnh mạch
Bầm tím dưới da thường do máu rò rỉ vào mô xung quanh vị trí kim chọc. Đây là phản ứng thường gặp và tự hết trong vòng 7 ngày. Có thể chườm lạnh vùng tiêm 4 lần/ngày, mỗi lần 20 phút trong 48 giờ đầu, sau đó chuyển sang chườm ấm để giảm đau và sưng. Nếu đau kéo dài hoặc lan rộng, nên đến cơ sở y tế để đánh giá.
3.2. Chảy máu nhẹ sau rút kim
Vết tiêm có thể tiếp tục rỉ máu nhẹ nếu người hiến không ép đủ hoặc vận động sớm. Nên giữ băng ép tại chỗ trong ít nhất 4 giờ và tránh sử dụng tay bên hiến máu để xách vật nặng trong vòng 12–24 giờ sau đó.
3.3. Mệt mỏi, chóng mặt, cảm giác lâng lâng
Triệu chứng này xuất hiện do giảm thể tích tuần hoàn tạm thời hoặc do thay đổi tư thế đột ngột sau khi hiến máu. Cần nghỉ ngơi sau hiến máu, tránh thay đổi tư thế đột ngột. Nếu cảm thấy choáng, người hiến nên nằm ngửa và nâng chân cao hoặc ngồi cúi đầu thấp hơn tim. Trường hợp triệu chứng kéo dài, nên liên hệ với cơ sở y tế.
3.4. Thiếu hụt sắt tạm thời
Việc mất một lượng máu có thể ảnh hưởng đến dự trữ sắt trong cơ thể. Đặc biệt ở những người hiến máu định kỳ, tình trạng thiếu sắt có thể xảy ra nếu không được bổ sung hợp lý. Một số khuyến nghị gồm:
Ăn thực phẩm giàu sắt như thịt đỏ, gan, đậu nành, đậu lăng, rau lá xanh đậm, hải sản…
Tăng hấp thu sắt bằng cách bổ sung thực phẩm giàu vitamin C như cam, quýt, cà chua, ớt chuông.
Cân nhắc sử dụng viên bổ sung sắt theo chỉ định của bác sĩ nếu hiến máu thường xuyên.
Để giúp cơ thể phục hồi nhanh sau khi hiến máu, cần lưu ý các biện pháp sau:
Uống nhiều nước hoặc dung dịch có đường để bù lượng dịch đã mất.
Tránh rượu bia trong vòng 24 giờ trước và sau hiến máu.
Nghỉ ngơi hợp lý, không lao động nặng hay tập luyện gắng sức trong vòng 12 giờ sau hiến máu.
Chế độ ăn đầy đủ dưỡng chất, đặc biệt chú trọng sắt, acid folic, vitamin B12 và protein.
Theo dõi các dấu hiệu bất thường như chóng mặt kéo dài, chảy máu không cầm, đau tăng tại vết tiêm và liên hệ cơ sở y tế khi cần.
Hiến máu là một hành động nhân đạo mang lại lợi ích kép: vừa giúp cứu sống người bệnh, vừa có lợi cho sức khỏe thể chất và tinh thần của người hiến. Tuy nhiên, cần nhận thức rõ những phản ứng phụ có thể xảy ra để có biện pháp chăm sóc phù hợp. Việc hiến máu an toàn và hiệu quả cần tuân thủ hướng dẫn y tế và chế độ chăm sóc sau hiến máu một cách khoa học.