Kiến ba khoang (Paederus fuscipes) là loài côn trùng thuộc họ Staphylinidae, bộ Coleoptera (cánh cứng). Đây là loài côn trùng phổ biến tại các vùng nhiệt đới, bao gồm Việt Nam, thường phát triển mạnh vào mùa mưa, đặc biệt tại các khu vực gần ruộng lúa, ao hồ, nơi có thảm thực vật rậm rạp. Mặc dù có kích thước nhỏ (dài khoảng 7–10 mm), kiến ba khoang có thể gây ra tổn thương da nghiêm trọng do độc chất paederin có trong dịch cơ thể của chúng.
Cơ thể hình thon dài, chia khoang rõ rệt
Màu sắc đặc trưng: đầu và bụng màu đen, phần ngực và giữa thân màu cam đỏ
Có cánh nhưng khả năng bay yếu; bị thu hút mạnh bởi ánh sáng đèn vào ban đêm
Khác với các loài côn trùng có khả năng đốt hoặc cắn, kiến ba khoang gây tổn thương chủ yếu qua tiếp xúc thụ động với dịch cơ thể chứa độc tố paederin. Khi bị đập hoặc chà xát trên da, dịch tiết ra từ kiến sẽ tiếp xúc với biểu bì và gây viêm da tiếp xúc hóa học.
Biểu hiện lâm sàng sau tiếp xúc
Ban đỏ, rát bỏng, ngứa
Mụn nước, mụn mủ có thể xuất hiện sau 12–24 giờ
Vết thương có thể lan rộng nếu không xử lý đúng cách
Trường hợp nặng: sốt, đau đầu, buồn nôn, đau nhức cơ thể
Tiếp xúc với mắt: có nguy cơ viêm kết mạc nặng hoặc thậm chí mất thị lực
Tuyệt đối không dùng tay không giết hoặc chà xát kiến trên da.
Nếu phát hiện kiến ba khoang đang bò trên người, nên nhẹ nhàng thổi bay hoặc phủi bằng giấy/vải sạch.
Có thể dùng băng keo hoặc giấy dính để bắt kiến mà không làm vỡ cơ thể chúng.
Nếu đã tiếp xúc:
Rửa kỹ vùng da bằng xà phòng và nước sạch nhiều lần
Có thể chườm lạnh để giảm viêm và cảm giác rát
Theo dõi trong 24–48 giờ; nếu xuất hiện mụn nước, lan rộng hoặc bội nhiễm, cần đến khám bác sĩ da liễu để được điều trị bằng kháng viêm tại chỗ hoặc toàn thân
1. Kiểm soát môi trường xung quanh nhà
Dọn sạch cỏ dại, bụi rậm quanh khu vực sinh sống
Loại bỏ các ao tù, nước đọng – môi trường sinh sản ưa thích của kiến
2. Giảm thu hút côn trùng vào ban đêm
Đóng kín cửa ra vào, cửa sổ vào buổi tối
Sử dụng đèn có ánh sáng vàng thay cho ánh sáng trắng (ít thu hút côn trùng hơn)
Lắp đặt đèn dụ côn trùng bên ngoài nhà, giúp phân tán sự thu hút khỏi không gian sống
3. Bảo vệ không gian sinh hoạt và nghỉ ngơi
Giặt giũ và thay drap giường, chăn, gối thường xuyên
Hạn chế để đèn sáng trong khi ngủ
Mắc màn khi ngủ, đặc biệt ở những khu vực gần đồng ruộng hoặc cây cối rậm rạp
4. Biện pháp sinh học và hóa học
Trồng cây hoa cúc dại quanh nhà – loài cây chứa hoạt chất tự nhiên pyrethrin có thể làm tê liệt hệ thần kinh của kiến ba khoang
Sử dụng thuốc xịt côn trùng an toàn theo khuyến cáo, tránh lạm dụng các hóa chất độc hại
5. Quản lý rác thải và thực phẩm
Không để thức ăn thừa trong nhà vào ban đêm
Đựng rác trong túi kín và vứt bỏ đúng nơi quy định
Mặc dù kiến ba khoang không gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng độc tố paederin của chúng có thể gây tổn thương da nghiêm trọng, thậm chí để lại sẹo hoặc ảnh hưởng đến mắt nếu tiếp xúc không đúng cách. Do đó, việc nhận diện đúng loài, tránh tiếp xúc trực tiếp, vệ sinh môi trường sống và can thiệp y tế kịp thời là những biện pháp cần thiết để bảo vệ sức khỏe cá nhân và cộng đồng khỏi mối nguy cơ tiềm ẩn này.