Mối liên hệ giữa thừa cân và trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)

1. Tổng quan

Thừa cân và béo phì là những yếu tố nguy cơ đã được chứng minh làm tăng khả năng mắc nhiều bệnh lý mạn tính, bao gồm bệnh tim mạch, đái tháo đường type 2, rối loạn tâm thần như trầm cảm, và đặc biệt là bệnh lý trào ngược dạ dày – thực quản (GERD: Gastroesophageal Reflux Disease). Việc nhận diện mối liên hệ giữa thừa cân và các rối loạn tiêu hóa như trào ngược acid giúp nâng cao hiệu quả điều trị cũng như phòng ngừa tổn thương thực quản kéo dài.

2. Hiểu về trào ngược acid và bệnh GERD

Trào ngược acid

Là hiện tượng acid dịch vị từ dạ dày trào ngược lên thực quản, có thể xảy ra sinh lý sau ăn. Tuy nhiên, khi tình trạng này xảy ra thường xuyên, gây ra các triệu chứng khó chịu hoặc tổn thương thực thể niêm mạc thực quản, thì được chẩn đoán là bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD).

Triệu chứng thường gặp:

• Cảm giác nóng rát sau xương ức (ợ nóng)

• Ợ hơi, đầy bụng

• Vị chua hoặc đắng ở họng

• Ho khan, khàn tiếng, viêm họng mạn tính

• Khó nuốt hoặc đau khi nuốt

• Thở khò khè về đêm

Theo thống kê tại Hoa Kỳ, ước tính có khoảng 15 triệu người trưởng thành gặp các triệu chứng trào ngược mỗi ngày. Nếu không điều trị, GERD có thể dẫn đến các biến chứng như viêm thực quản, loét thực quản, hẹp thực quản hoặc thực quản Barrett.

3. Vai trò của thừa cân và béo phì trong cơ chế bệnh sinh GERD

Thừa cân, đặc biệt là tích tụ mỡ ở vùng bụng, làm tăng áp lực ổ bụng – yếu tố cơ học chính thúc đẩy trào ngược. Áp lực gia tăng này làm giảm hiệu quả của cơ thắt thực quản dưới (LES), cho phép acid dịch vị trào ngược dễ dàng hơn.

Các cơ chế liên quan bao gồm:

• Tăng áp lực trong ổ bụng → rối loạn chức năng LES

• Thay đổi vị trí dạ dày – thực quản

• Tăng tiết acid dịch vị ở người béo phì

Thừa cân không chỉ làm tăng nguy cơ khởi phát GERD, mà còn làm nặng thêm mức độ và tần suất triệu chứng.

4. Các yếu tố nguy cơ phối hợp

Ngoài thừa cân, một số yếu tố khác có thể thúc đẩy hoặc làm nặng thêm tình trạng GERD:

• Tăng cân tạm thời: ví dụ như khi mang thai

• Thói quen ăn uống và lối sống:

  • Ăn nhiều bữa lớn, ăn sát giờ ngủ

  • Mặc quần áo bó sát vùng bụng

  • Hút thuốc lá, tiêu thụ rượu bia

• Chế độ ăn uống giàu chất kích thích:

  • Thức ăn cay, nhiều dầu mỡ

  • Trái cây họ cam quýt, cà chua

  • Caffeine, nước uống có ga

  • Bạc hà, sô cô la

5. Lợi ích của giảm cân đối với kiểm soát GERD

Giảm cân là một trong những biện pháp không dùng thuốc hiệu quả nhất giúp cải thiện triệu chứng GERD và giảm tần suất ợ nóng. Theo Hiệp hội Nội soi Tiêu hóa Hoa Kỳ, giảm 10–15% trọng lượng cơ thể có thể giúp cải thiện đáng kể triệu chứng ở bệnh nhân GERD béo phì.

Cách tiếp cận giảm cân bao gồm:

5.1. Điều chỉnh chế độ ăn uống:

• Giảm thực phẩm giàu chất béo, đường đơn và thực phẩm chế biến sẵn

• Tăng cường rau xanh, ngũ cốc nguyên hạt và protein nạc

• Ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày

5.2. Tăng cường vận động thể chất:

• Đi bộ sau bữa ăn giúp tiêu hóa và giảm áp lực ổ bụng

• Tập thể dục thường xuyên (ít nhất 150 phút/tuần)

5.3. Thay đổi thói quen sinh hoạt:

• Không ăn trong vòng 2 giờ trước khi ngủ

• Nâng đầu giường 15–25 cm

• Ăn chậm, nhai kỹ

• Tránh các tư thế làm tăng áp lực ổ bụng sau ăn

5.4. Cân nhắc can thiệp y tế ở người béo phì mức độ nặng:

• Một số bệnh nhân có thể cần đến can thiệp phẫu thuật giảm cân, tuy nhiên GERD có thể là biến chứng sau mổ do thay đổi giải phẫu dạ dày – thực quản. Việc kiểm soát triệu chứng sau phẫu thuật cần được theo dõi sát.

6. Khi nào cần gặp bác sĩ chuyên khoa?

• Triệu chứng GERD kéo dài > 2 tuần dù đã thay đổi lối sống

• Ợ nóng kèm khó nuốt, đau ngực, sút cân không rõ nguyên nhân

• Ho kéo dài về đêm, khàn tiếng, viêm họng mạn tính

• Nghi ngờ biến chứng: viêm loét thực quản, thực quản Barrett

Bệnh nhân nên được đánh giá bởi bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa để được chẩn đoán xác định, nội soi thực quản – dạ dày nếu cần và xây dựng kế hoạch điều trị phù hợp.

7. Kết luận

Thừa cân là yếu tố nguy cơ hàng đầu trong cơ chế bệnh sinh của trào ngược dạ dày – thực quản. Việc kiểm soát cân nặng thông qua thay đổi lối sống và chế độ ăn là biện pháp điều trị nền tảng và phòng ngừa hiệu quả. Giảm cân không chỉ giúp cải thiện triệu chứng GERD mà còn mang lại nhiều lợi ích sức khỏe toàn thân. Người bệnh cần tuân thủ phác đồ điều trị và theo dõi định kỳ để ngăn ngừa biến chứng lâu dài.