Mối liên quan giữa biện pháp tránh thai nội tiết và thuốc chống trầm cảm

1. Khái quát

Biện pháp tránh thai sử dụng hormone (biện pháp tránh thai nội tiết – BPTTNT) và thuốc điều trị trầm cảm là hai nhóm dược phẩm thường được sử dụng phổ biến ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Mặc dù cả hai nhóm thuốc này có cơ chế tác dụng khác nhau, song vẫn tồn tại khả năng tương tác dược động học hoặc dược lực học, ảnh hưởng đến hiệu quả và tác dụng phụ của nhau. Trong thực hành lâm sàng, nhiều người chưa nhận thức được mối liên quan này.

2. Các biện pháp tránh thai nội tiết liên quan

Một số BPTTNT có thể có tương tác với thuốc chống trầm cảm bao gồm:

• Thuốc tránh thai khẩn cấp chứa levonorgestrel hoặc ulipristal acetate.

• Miếng dán tránh thai (transdermal patch).

• Vòng âm đạo (vaginal ring).

• Que cấy tránh thai (subdermal implant).

Ngược lại, các dạng vòng tránh thai giải phóng hormone (intrauterine device – IUD) và thuốc tiêm tránh thai (injectable contraceptives) hiện chưa ghi nhận tương tác đáng kể với thuốc chống trầm cảm.

3. Khả năng làm giảm hiệu quả của nhau

3.1. Thuốc chống trầm cảm không ảnh hưởng đáng kể

Các nghiên cứu hiện tại cho thấy không có mối liên hệ rõ rệt giữa các thuốc chống trầm cảm phổ biến và hiệu quả của BPTTNT. Các thuốc chống trầm cảm này bao gồm:

• Nhóm SSRI (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors): fluoxetine, citalopram, escitalopram, sertraline.

• Nhóm SNRI (Serotonin–Norepinephrine Reuptake Inhibitors): venlafaxine, duloxetine.

3.2. Thuốc chống trầm cảm có thể ảnh hưởng

• Thuốc chống trầm cảm 3 vòng (TCA – Tricyclic Antidepressants) như amitriptyline, nortriptyline – hiện ít được kê đơn.

• Thuốc ức chế monoamine oxidase (MAOI) như phenelzine, tranylcypromine.

• Thảo dược St. John’s Wort (Hypericum perforatum) – thường dùng hỗ trợ điều trị trầm cảm nhẹ, có khả năng cảm ứng enzym cytochrome P450 tại gan, làm tăng chuyển hóa estrogen và progestin, dẫn đến giảm nồng độ hormone trong huyết tương, từ đó giảm hiệu quả tránh thai.

Trường hợp sử dụng St. John’s Wort, khuyến cáo áp dụng biện pháp tránh thai không nội tiết (ví dụ bao cao su) trong suốt thời gian dùng thảo dược và kéo dài 28 ngày sau khi ngừng.

4. Khả năng làm tăng tác dụng phụ

4.1. Không tương tác đáng kể

Với SSRI và SNRI, chưa ghi nhận sự gia tăng đáng kể các phản ứng bất lợi khi phối hợp với BPTTNT.

4.2. Có khả năng tăng tác dụng phụ

• TCA và MAOI khi kết hợp với BPTTNT có thể làm tăng một số phản ứng phụ.

• Sử dụng St. John’s Wort với thuốc tránh thai khẩn cấp có thể gây rối loạn kinh nguyệt, xuất huyết giữa kỳ.

5. Tác động tích cực tiềm năng

Một số nghiên cứu ghi nhận mối liên quan tích cực:

• Nghiên cứu năm 2007: phụ nữ mắc rối loạn trầm cảm sử dụng BPTTNT phối hợp (estrogen + progestin) có nguy cơ trầm cảm thấp hơn so với nhóm không sử dụng.
  Tuy nhiên, kết quả chưa thống nhất:

• Nghiên cứu năm 2019: BPTTNT có thể làm trầm trọng triệu chứng ở phụ nữ có tiền sử trầm cảm.

• Với các dạng khác như miếng dán, vòng âm đạo, que cấy, vòng tránh thai, hiện chưa có bằng chứng rõ ràng về tác động lên tâm trạng.

6. Các yếu tố ảnh hưởng đến phản ứng cá nhân

Phản ứng của mỗi cá nhân phụ thuộc vào:

• Nồng độ hormone nội sinh và ngoại sinh.

• Loại thuốc chống trầm cảm.

• Loại và liều BPTTNT sử dụng.

Khó dự đoán trước phản ứng tích cực hoặc tiêu cực. Khi thay đổi thuốc, nên thay đổi từng loại một để dễ dàng xác định nguyên nhân của tác dụng phụ.

7. Tác dụng phụ thường gặp

BPTTNT:

• Đau đầu.

• Buồn nôn.

• Căng tức ngực.

Thuốc chống trầm cảm:

• Đau đầu.

• Chóng mặt.

• Choáng váng.

Đa số tác dụng phụ này thường nhẹ và có xu hướng giảm dần sau vài tuần đến vài tháng.

8. Khuyến cáo thực hành

• Tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc nhân viên y tế trước khi phối hợp sử dụng BPTTNT và thuốc chống trầm cảm.

• Ghi nhật ký theo dõi: thời gian sử dụng, triệu chứng mới xuất hiện, mức độ ảnh hưởng.

• Nếu xuất hiện tác dụng phụ nghiêm trọng hoặc bất thường, cần tái khám để điều chỉnh liều hoặc thay đổi phương pháp điều trị.

• Đối với người sử dụng St. John’s Wort, cần áp dụng biện pháp tránh thai dự phòng không nội tiết trong thời gian được khuyến cáo.