Ngộ độc thực phẩm ở trẻ em: Dấu hiệu, xử trí và khi nào cần can thiệp y tế

Tổng quan

Ngộ độc thực phẩm là tình trạng nhiễm trùng hoặc nhiễm độc cấp tính đường tiêu hóa, thường xảy ra sau khi trẻ tiêu thụ thực phẩm hoặc nước uống bị nhiễm vi khuẩn, virus, ký sinh trùng hoặc độc tố của chúng. Trẻ em, đặc biệt là dưới 5 tuổi, là nhóm đối tượng có nguy cơ cao do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện và lượng acid dạ dày còn thấp, làm giảm khả năng tiêu diệt mầm bệnh xâm nhập qua đường tiêu hóa.

Phần lớn các trường hợp ngộ độc thực phẩm ở trẻ là cấp tính, có thể tự hồi phục, tuy nhiên cần được theo dõi chặt chẽ do nguy cơ mất nước, rối loạn điện giải và tiến triển thành các biến chứng nghiêm trọng.

Triệu chứng lâm sàng

Các triệu chứng thường xuất hiện trong vòng 30 phút đến 48 giờ sau khi ăn hoặc uống phải thực phẩm bị nhiễm khuẩn. Biểu hiện lâm sàng phụ thuộc vào tác nhân gây bệnh nhưng thường bao gồm:

• Buồn nôn, nôn

• Tiêu chảy (có thể kèm máu)

• Sốt

• Đau bụng quặn

• Mệt mỏi, đau đầu

• Chán ăn, bứt rứt

Do thể tích cơ thể nhỏ hơn người lớn, trẻ em có nguy cơ mất nước và điện giải nhanh chóng, đặc biệt nếu nôn ói hoặc tiêu chảy kéo dài.

Xử trí và điều trị

1. Điều trị hỗ trợ

Phần lớn trẻ em bị ngộ độc thực phẩm thể nhẹ có thể điều trị tại nhà bằng các biện pháp hỗ trợ:

• Bù dịch và điện giải: Là ưu tiên hàng đầu. Có thể sử dụng dung dịch bù nước và điện giải đường uống (Oresol) theo chỉ dẫn. Tránh các loại nước có gas, nước ngọt hoặc nước có caffeine.

  • Trẻ sơ sinh: Tiếp tục bú mẹ hoặc bú sữa công thức; có thể bổ sung Oresol xen kẽ giữa các cữ bú.

  • Trẻ lớn hơn: Uống nước lọc, nước trái cây pha loãng hoặc nước có hương vị không đường.

• Chế độ ăn uống:

  • Tránh cho ăn trong vài giờ đầu nếu trẻ còn buồn nôn.

  • Khi trẻ muốn ăn, bắt đầu bằng thực phẩm dễ tiêu, ít béo như bánh mì, cơm trắng, ngũ cốc nhạt.

  • Tránh các sản phẩm từ sữa ít nhất 24–48 giờ sau đợt tiêu chảy do có thể gây kéo dài triệu chứng.

• Nghỉ ngơi hợp lý để hỗ trợ phục hồi thể trạng.

2. Khi nào cần điều trị tại cơ sở y tế

Đưa trẻ đến cơ sở y tế khi có các biểu hiện nặng hoặc dấu hiệu mất nước:

• Không thể uống hoặc nôn ngay sau khi uống

• Không đi tiểu hoặc đi tiểu rất ít

• Khô miệng, mắt trũng, da nhăn

• Thóp lõm (ở trẻ sơ sinh)

• Lơ mơ, mất tỉnh táo, phản xạ kém

• Nôn hoặc tiêu chảy kéo dài > 24 giờ

• Sốt ≥ 38,5°C kéo dài

• Phân có máu hoặc nôn ra máu

• Đau bụng dữ dội, không cải thiện sau đại tiện

3. Sử dụng thuốc

• Truyền dịch tĩnh mạch: Chỉ định trong các trường hợp mất nước trung bình đến nặng hoặc khi trẻ không thể uống được.

• Kháng sinh: Không khuyến cáo sử dụng đại trà. Chỉ định trong các trường hợp nghi ngờ nhiễm vi khuẩn như Listeria, Shigella hoặc Salmonella thể xâm lấn, có sốt cao, tiêu chảy phân máu, trẻ suy giảm miễn dịch, hoặc trẻ <3 tháng tuổi.

• Thuốc điều trị ký sinh trùng: Khi xác định được nguyên nhân do ký sinh trùng như Giardia lamblia, Cryptosporidium.

• Không khuyến cáo sử dụng thuốc chống tiêu chảy (như loperamide) ở trẻ em do nguy cơ gây liệt ruột, tích tụ độc tố và làm kéo dài bệnh.

Theo dõi và phòng lây nhiễm

• Trẻ thường hồi phục trong vòng 1–5 ngày.

• Cần theo dõi tiêu hóa, thể trạng và nước tiểu của trẻ trong giai đoạn hồi phục.

• Chỉ cho trẻ trở lại trường học hoặc nhà trẻ khi đã hết tiêu chảy ≥ 24 giờ, nếu có chỉ định của bác sĩ.

• Vệ sinh tốt trong chăm sóc trẻ:

  • Vứt bỏ tã bẩn đúng cách

  • Rửa tay kỹ sau thay tã hoặc hỗ trợ trẻ đi vệ sinh

  • Làm sạch bề mặt và đồ chơi có thể bị nhiễm bẩn

Lưu ý đặc biệt với trẻ sơ sinh và trẻ có bệnh nền

• Trẻ < 5 tuổi hoặc trẻ mắc bệnh mạn tính (suy thận, bệnh tim bẩm sinh...) cần theo dõi sát hơn và có ngưỡng can thiệp y tế sớm.

• Các dấu hiệu cảnh báo đặc biệt bao gồm:

  • Rối loạn tri giác

  • Khó thở, nhịp tim nhanh bất thường

  • Yếu cơ, ngứa ran chi, dấu hiệu thần kinh

Kết luận

Ngộ độc thực phẩm ở trẻ em là một vấn đề thường gặp, có thể tự hồi phục nhưng cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu không được xử trí đúng cách. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu nặng và cung cấp bù dịch hợp lý tại nhà là biện pháp then chốt trong chăm sóc trẻ. Vai trò của phụ huynh rất quan trọng trong phát hiện triệu chứng, thực hành vệ sinh và quyết định thời điểm đưa trẻ đến cơ sở y tế.