Ốm nghén trong thai kỳ: Tổng quan, thời gian xuất hiện, yếu tố nguy cơ và biện pháp xử trí

1. Thời điểm khởi phát và diễn tiến

Ốm nghén (nausea and vomiting of pregnancy – NVP) thường bắt đầu xuất hiện vào khoảng tuần thứ 6 của thai kỳ, đạt đỉnh ở tuần thứ 8 đến tuần thứ 10, và giảm dần sau tuần 12. Tuy nhiên, theo các nghiên cứu dịch tễ, khoảng 50% phụ nữ vẫn còn cảm giác buồn nôn ở tuần 14, và 90% cải thiện hoàn toàn sau tuần thứ 22.

Trong đa số trường hợp, ốm nghén được xem là biểu hiện sinh lý của thai kỳ, phản ánh sự thay đổi nội tiết – đặc biệt là nồng độ gonadotropin màng đệm người (hCG) gia tăng nhanh trong tam cá nguyệt đầu tiên.

2. Tần suất và thời gian xuất hiện trong ngày

Mặc dù được gọi là “morning sickness”, buồn nôn có thể xảy ra bất kỳ thời điểm nào trong ngày. Một nghiên cứu năm 2000 cho thấy chỉ 1,8% phụ nữ chỉ buồn nôn vào buổi sáng, trong khi phần lớn có thể buồn nôn cả ngày hoặc nhiều thời điểm trong ngày.

3. Tình trạng nôn nghén nặng (Hyperemesis Gravidarum)

Khoảng 0,5% – 2% phụ nữ mang thai có thể mắc nôn nghén nặng – một dạng ốm nghén nghiêm trọng đặc trưng bởi nôn nhiều lần trong ngày, không kiểm soát được, gây mất nước và sụt cân >5% trọng lượng cơ thể trước mang thai. Một số trường hợp cần nhập viện để truyền dịch, bù điện giải và điều trị bằng thuốc chống nôn. Khoảng 22% các ca nôn nghén nặng có thể kéo dài đến hết thai kỳ.

4. Yếu tố nguy cơ của ốm nghén và nôn nghén nặng

Các yếu tố làm tăng nguy cơ bao gồm:

• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình có ốm nghén nặng

• Mang thai lần đầu

• Mang đa thai (song thai, sinh ba…)

• Chỉ số BMI cao hoặc béo phì

• Tiền sử đau nửa đầu (migraine) hoặc dễ bị say tàu xe

• Giới tính thai nhi là nữ (theo một số nghiên cứu quan sát)

5. Cơ chế bệnh sinh

Nguyên nhân chính xác chưa được xác định, nhưng có mối liên quan rõ ràng với nồng độ hCG tăng cao trong tam cá nguyệt đầu. Ngoài ra, ốm nghén có thể là cơ chế tiến hóa bảo vệ thai nhi bằng cách hạn chế người mẹ tiêu thụ các thực phẩm dễ nhiễm vi sinh vật gây hại.

6. Biện pháp hỗ trợ và xử trí

Việc không để bụng đói là nguyên tắc quan trọng trong kiểm soát triệu chứng buồn nôn. Khuyến nghị bao gồm:

• Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày với thức ăn nhạt (bánh mì, bánh quy, cháo)

• Uống đủ nước, có thể dùng nước lọc, trà gừng, nước ép loãng

• Tránh các thực phẩm có mùi mạnh hoặc khó tiêu

• Đặt thức ăn nhẹ cạnh giường để ăn ngay khi thức dậy

• Nghỉ ngơi đầy đủ và giảm căng thẳng

Trong những trường hợp ốm nghén ảnh hưởng đến sinh hoạt, nên trao đổi với bác sĩ sản khoa để được kê đơn thuốc chống nôn như pyridoxine, doxylamine, metoclopramide hoặc ondansetron, tùy theo mức độ nặng và chỉ định cụ thể.

7. Khi nào cần đến cơ sở y tế?

Thai phụ cần đi khám nếu có các dấu hiệu sau:

• Nôn mửa nhiều lần/ngày không tự kiểm soát được

• Sụt cân ≥1kg trong thời gian ngắn

• Dịch nôn có màu nâu, lẫn máu hoặc dịch xanh mật

• Tiểu ít hoặc không có nước tiểu, dấu hiệu mất nước nặng

• Ốm nghén kéo dài sau tuần thứ 14 – 16

Kết luận:

Ốm nghén là hiện tượng thường gặp và thường không gây nguy hiểm. Tuy nhiên, việc theo dõi sát triệu chứng, thực hiện các biện pháp chăm sóc phù hợp, và kịp thời đến gặp bác sĩ khi cần thiết là yếu tố quan trọng để đảm bảo sức khỏe cho cả mẹ và thai nhi.