Rối loạn giấc ngủ ngắn ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Nguyên nhân và hướng xử trí

Giấc ngủ đóng vai trò quan trọng đối với sự phát triển thể chất, nhận thức và cảm xúc của trẻ nhỏ. Trong đó, giấc ngủ ngắn vào ban ngày (ngủ trưa) là một phần thiết yếu trong cấu trúc giấc ngủ toàn diện của trẻ. Tuy nhiên, nhiều bậc cha mẹ gặp khó khăn khi trẻ từ chối ngủ trưa, cáu gắt, khóc kéo dài hoặc ngủ không sâu. Hiểu rõ các nguyên nhân gây rối loạn giấc ngủ ngắn và cách can thiệp phù hợp là cần thiết để đảm bảo sự phát triển tối ưu cho trẻ.

1. Nguyên nhân khiến trẻ bỏ hoặc khó ngủ trưa

Giấc ngủ ngắn có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố sinh lý, hành vi và môi trường. Dưới đây là một số nguyên nhân thường gặp:

1.1 Trẻ chưa thực sự buồn ngủ

Trẻ có thể từ chối ngủ khi chưa đủ mệt mỏi, đặc biệt nếu thời gian thức giữa hai giấc ngủ quá ngắn. Việc ép trẻ ngủ trong tình trạng tỉnh táo hoàn toàn có thể gây phản ứng chống đối, quấy khóc và làm tăng căng thẳng cho cả trẻ và cha mẹ. Trong trường hợp này, nên cho trẻ nghỉ ngơi trong không gian yên tĩnh, hạn chế kích thích và quan sát lại thời gian tỉnh táo phù hợp theo độ tuổi.

1.2 Trẻ quá mệt mỏi

Trái ngược với tình trạng trên, nếu thời gian thức kéo dài quá mức, trẻ có thể rơi vào trạng thái kích thích quá độ do cortisol và adrenaline tăng cao. Điều này gây khó khăn trong việc bắt đầu giấc ngủ và làm giảm chất lượng giấc ngủ ngắn. Do đó, điều chỉnh thời gian ngủ dựa trên các dấu hiệu sớm của buồn ngủ như ngáp, dụi mắt, giảm giao tiếp nên được ưu tiên.

1.3 Thiếu lịch trình sinh hoạt đều đặn

Nhịp sinh học của trẻ phát triển tốt nhất trong môi trường có tính ổn định. Việc thiết lập một lịch trình ngủ - thức rõ ràng, kèm theo các nghi thức trước ngủ như thay tã, tắt đèn, ru ngủ nhẹ nhàng với giọng nói quen thuộc, giúp trẻ hình thành phản xạ điều kiện và tăng khả năng đi vào giấc ngủ nhanh hơn.

1.4 Môi trường ngủ không phù hợp

Ánh sáng mạnh, tiếng ồn, nhiệt độ phòng không thích hợp hoặc quần áo không thoải mái đều có thể ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng ngủ của trẻ. Môi trường ngủ lý tưởng nên yên tĩnh, tối, mát mẻ và an toàn. Với trẻ lớn hơn, có thể cân nhắc sử dụng rèm chắn sáng hoặc âm thanh trắng để hỗ trợ giấc ngủ.

1.5 Trẻ đói hoặc ăn không đủ

Trẻ sơ sinh và nhũ nhi có dạ dày nhỏ, do đó cảm giác đói có thể dễ dàng đánh thức hoặc làm gián đoạn giấc ngủ. Cần đảm bảo trẻ được cho bú hoặc ăn dặm đầy đủ, đúng giờ, đặc biệt là trước giấc ngủ trưa chính.

1.6 Giai đoạn phát triển hoặc khủng hoảng giấc ngủ

Trong các giai đoạn phát triển thần kinh nhanh như biết lật, bò, đứng hoặc mọc răng, trẻ có thể gặp gián đoạn giấc ngủ tạm thời. Ngoài ra, "khủng hoảng giấc ngủ" (sleep regression) cũng thường gặp ở các mốc 4, 8 và 12 tháng tuổi. Đây là hiện tượng sinh lý và thường tự giới hạn.

1.7 Yếu tố bệnh lý

Một số tình trạng bệnh lý như trào ngược dạ dày thực quản, nhiễm trùng đường hô hấp, đau bụng, hoặc rối loạn thần kinh cũng có thể làm rối loạn giấc ngủ của trẻ. Trong trường hợp nghi ngờ bệnh lý, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để thăm khám và điều trị.

2. Nhu cầu ngủ trưa theo độ tuổi

Nhu cầu giấc ngủ thay đổi theo từng giai đoạn phát triển. Bảng dưới đây cung cấp thông tin tham khảo về thời lượng và cấu trúc giấc ngủ:

Lưu ý: Đây là các mốc trung bình, có sự khác biệt giữa các cá thể. Việc ngủ ít hơn mức trung bình không đồng nghĩa với rối loạn nếu trẻ tỉnh táo, tăng trưởng và phát triển bình thường.

3. Khuyến nghị quản lý

• Theo dõi sát tín hiệu buồn ngủ và đáp ứng linh hoạt thay vì áp đặt giờ giấc cứng nhắc.

• Tạo môi trường ngủ nhất quán và tối ưu.

• Thiết lập thói quen trước ngủ rõ ràng, nhẹ nhàng.

• Hạn chế hoạt động kích thích ngay trước giờ ngủ.

• Hướng dẫn cha mẹ không tạo thói quen ngủ phụ thuộc như rung lắc hoặc bế ru nếu không cần thiết.

• Khám sức khỏe định kỳ để loại trừ các nguyên nhân thực thể nếu trẻ có rối loạn ngủ kéo dài.

Kết luận

Giấc ngủ trưa có vai trò thiết yếu đối với sự phát triển toàn diện ở trẻ nhỏ. Rối loạn giấc ngủ ngắn có thể là biểu hiện sinh lý, hành vi hoặc bệnh lý. Việc nhận diện sớm và can thiệp thích hợp, kết hợp với tư vấn phụ huynh hiệu quả, là yếu tố quan trọng giúp đảm bảo chất lượng giấc ngủ và sự phát triển tối ưu của trẻ trong những năm đầu đời.