Rụng tóc từng mảng (Alopecia Areata): Cập nhật sinh lý bệnh, triệu chứng và hướng tiếp cận điều trị

Tổng quan

Rụng tóc từng mảng (alopecia areata - AA) là một bệnh lý tự miễn, đặc trưng bởi hiện tượng hệ thống miễn dịch của cơ thể nhận diện và tấn công nhầm vào các tế bào mầm trong nang tóc, gây gián đoạn chu kỳ mọc tóc và dẫn đến rụng tóc từng vùng. Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, tuy nhiên thường khởi phát ở độ tuổi từ 20 đến 40. Tỷ lệ tái phát cao và diễn tiến không thể dự đoán.

Cơ chế bệnh sinh

AA là hậu quả của phản ứng miễn dịch trung gian tế bào, trong đó các tế bào T CD8+ có vai trò chủ đạo. Khi hàng rào miễn dịch đặc hiệu tại nang tóc bị phá vỡ, các tế bào lympho tấn công vào vùng này, dẫn đến ức chế sự phát triển của sợi tóc. Các yếu tố góp phần khởi phát bao gồm: di truyền, stress, nhiễm virus và các yếu tố nội tiết.

Nhiều bằng chứng cho thấy vai trò của yếu tố di truyền trong bệnh sinh AA, tuy nhiên không đủ để gây bệnh nếu không có sự tham gia của yếu tố môi trường. Nghiên cứu ở các cặp song sinh một trứng cho thấy tỉ lệ đồng mắc chỉ khoảng 55%, củng cố giả thuyết AA là bệnh đa yếu tố.

Lâm sàng

• Hình thái rụng tóc: Các mảng rụng tóc hình tròn hoặc bầu dục, giới hạn rõ, thường xuất hiện ở da đầu, râu, lông mày, lông mi hoặc các vùng khác trên cơ thể. Khoảng 5% bệnh nhân tiến triển thành thể toàn bộ da đầu (alopecia totalis) hoặc thể rụng tóc toàn thân (alopecia universalis).

• Diễn tiến: Không thể dự đoán. Tóc có thể tự mọc lại sau vài tháng nhưng cũng có thể tái phát hoặc tiến triển nặng hơn. 80% bệnh nhân có tóc mọc lại trong vòng một năm sau khởi phát đầu tiên.

• Tổn thương móng: Khoảng 10–38% bệnh nhân có biểu hiện móng tay bị rỗ, giòn, có đường lằn dọc.

• Biểu hiện toàn thân kèm theo: Có mối liên quan giữa AA với các bệnh lý tự miễn khác như viêm tuyến giáp Hashimoto, lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp, bạch biến, bệnh celiac và viêm ruột.

Tác động tâm lý

AA có ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng sống. Các rối loạn tâm thần như trầm cảm và lo âu được ghi nhận với tỷ lệ lần lượt là 38–39% và 39–62%. Trong nhiều trường hợp, các rối loạn tâm lý có thể xuất hiện sau khởi phát bệnh, tuy nhiên cũng có thể là yếu tố khởi phát bệnh.

Các yếu tố nguy cơ

• Tiền sử gia đình mắc bệnh tự miễn

• Tuổi khởi phát sớm (<20 tuổi) làm tăng nguy cơ diễn tiến nặng

• Stress tâm lý

• Nhiễm trùng virus hoặc chấn thương

Hướng tiếp cận điều trị

Không có phương pháp điều trị triệt để cho AA. Mục tiêu là kiểm soát phản ứng miễn dịch, hỗ trợ mọc tóc và cải thiện chất lượng sống.

Điều trị thường quy:

• Corticosteroid dạng bôi, tiêm nội tổn thương hoặc uống

• Minoxidil tại chỗ

• Liệu pháp quang trị liệu

• Thuốc ức chế Janus kinase (JAK inhibitors) trong thể nặng hoặc không đáp ứng

Hướng hỗ trợ điều trị bằng các biện pháp bổ sung – tự nhiên (chưa thay thế được bằng chứng y học mức độ cao)

Một số liệu pháp hỗ trợ được nghiên cứu trong giai đoạn đầu với mục tiêu điều hòa miễn dịch và giảm viêm:

1. Men vi sinh (Probiotics)

   • Tác động lên hệ vi sinh đường ruột và trục miễn dịch–ruột, từ đó giúp điều hòa phản ứng miễn dịch.

   • Nên bổ sung từ nguồn thực phẩm như sữa chua, kefir, kombucha.

2. Kẽm

   • Khoáng chất thiết yếu cho miễn dịch và sự phát triển nang tóc.

   • Bổ sung khi thiếu hụt đã được ghi nhận có hiệu quả phục hồi tóc.

3. Quercetin

   • Flavonoid có đặc tính chống viêm, chống oxy hóa, có thể ức chế các cytokine viêm liên quan đến AA.

4. Nhân sâm (Panax ginseng)

   • Có tác dụng điều hòa miễn dịch, giảm viêm và hỗ trợ phục hồi nang tóc.

5. Tinh dầu (oải hương, hương thảo)

   • Có tiềm năng làm tăng mật độ nang tóc và giảm viêm tại chỗ khi sử dụng tại vùng da đầu.

6. Châm cứu

   • Có thể điều hòa trục thần kinh–miễn dịch, giảm lo âu, tăng tuần hoàn máu tại vùng da đầu.

7. Chế độ ăn chống viêm

   • Tăng cường rau lá xanh, các loại hạt, cá béo giàu omega-3, gia vị chống viêm như nghệ, gừng.

   • Hạn chế đường, thực phẩm chế biến sẵn, dầu công nghiệp.

8. Giảm căng thẳng tâm lý

   • Các biện pháp như thiền, yoga, viết nhật ký, trị liệu tâm lý được khuyến khích.

Khuyến cáo

• AA là bệnh mạn tính, có thể tiến triển hoặc thuyên giảm không đoán trước.

• Việc sử dụng các liệu pháp bổ sung cần được tham khảo ý kiến chuyên môn, đặc biệt nếu có dùng đồng thời với thuốc ức chế miễn dịch.

• Tư vấn tâm lý đóng vai trò thiết yếu trong quản lý bệnh toàn diện.

• Cần loại trừ các bệnh lý nội khoa nền (bệnh tuyến giáp, lupus...) khi đánh giá bệnh nhân rụng tóc từng mảng.