Tác động của stress lên đường huyết và kiểm soát bệnh đái tháo đường

1. Cơ chế ảnh hưởng của stress lên chuyển hóa glucose

Stress tâm lý và thể chất là một yếu tố sinh lý có khả năng làm rối loạn quá trình chuyển hóa glucose, đặc biệt ở người bệnh đái tháo đường. Khi cơ thể phản ứng với tình huống căng thẳng (stress), hệ thần kinh giao cảm được kích hoạt, thúc đẩy tuyến thượng thận tiết ra các hormone như adrenalincortisol – hai hormone chủ yếu trong phản ứng "chiến đấu hay bỏ chạy" (fight-or-flight).

  • Adrenalin làm tăng nhịp tim, tăng hô hấp và huy động glucose từ gan vào máu để cung cấp năng lượng nhanh cho cơ bắp.

  • Cortisol kích thích quá trình tân tạo đường (gluconeogenesis), ức chế sử dụng glucose ở ngoại vi và làm tăng đề kháng insulin.

Trong cơ thể người bình thường, glucose huy động sẽ được sử dụng hoặc chuyển hóa nhanh chóng. Tuy nhiên, ở người mắc đái tháo đường, sự thiếu hụt insulin tuyệt đối (typ 1) hoặc kháng insulin (typ 2) khiến glucose không được sử dụng hiệu quả, dẫn đến tăng đường huyết. Stress kéo dài cũng làm rối loạn giấc ngủ, ăn uống và tăng nguy cơ mệt mỏi về thể chất và tinh thần, gây khó khăn trong kiểm soát đường huyết.

 

2. Các loại stress và phản ứng đường huyết

Phản ứng của glucose huyết đối với stress phụ thuộc vào loại stress, thời gian tiếp xúctình trạng chuyển hóa của bệnh nhân:

  • Stress tâm lý (do lo âu, áp lực công việc, sang chấn tinh thần...):

    • Người bệnh đái tháo đường typ 2: thường tăng đường huyết do đề kháng insulin tăng.

    • Người bệnh typ 1: có thể tăng hoặc giảm đường huyết, do ảnh hưởng đến liều insulin, ăn uống, và hoạt động thể lực.

  • Stress thể chất (do nhiễm trùng, chấn thương, phẫu thuật...): thường làm tăng glucose máu ở cả typ 1 và typ 2.

 

3. Biểu hiện lâm sàng của stress

Stress thường có biểu hiện đa dạng, ảnh hưởng cả về thể chất, cảm xúc và hành vi:

3.1 Triệu chứng thể chất

  • Nhức đầu, đau cơ, đau bụng

  • Mệt mỏi kéo dài

  • Rối loạn giấc ngủ (ngủ nhiều hoặc mất ngủ)

3.2 Triệu chứng cảm xúc – tinh thần

  • Dễ cáu gắt, bồn chồn, lo âu, suy sụp

  • Thiếu động lực, giảm tập trung

3.3 Hành vi thay đổi

  • Ăn quá nhiều hoặc bỏ bữa

  • Lạm dụng rượu, thuốc lá hoặc chất kích thích

  • Tránh né xã hội, rút lui khỏi người thân

 

4. Các biện pháp kiểm soát stress nhằm hỗ trợ điều trị đái tháo đường

Kiểm soát stress là yếu tố then chốt trong quản lý toàn diện bệnh nhân đái tháo đường. Dưới đây là một số chiến lược phù hợp:

4.1 Giảm stress tinh thần

  • Thiền chánh niệm: mỗi ngày từ 10–15 phút vào buổi sáng có thể giúp cải thiện khả năng tập trung và điều chỉnh cảm xúc.

  • Tư duy tích cực: tập trung vào hiện tại, sử dụng các câu khẳng định tích cực để tái lập thăng bằng tinh thần.

4.2 Giảm stress cảm xúc

  • Thở sâu và kiểm soát nhịp thở: đặt tay lên bụng, hít sâu bằng mũi và thở ra bằng miệng, giúp giảm nhịp tim và ổn định cảm xúc.

  • Tự tạo không gian yên tĩnh để rút khỏi tình huống gây căng thẳng ngắn hạn.

4.3 Giảm stress thể chất

  • Tập luyện thể lực thường xuyên (như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội, yoga...): ít nhất 150 phút/tuần chia đều trong tuần.

  • Tập yoga: giúp kết hợp vận động thể chất nhẹ nhàng với thiền định, cải thiện huyết áp và đường huyết.

4.4 Giảm stress gia đình

  • Tạo giới hạn và cân bằng thời gian: học cách nói "không" khi cần thiết.

  • Duy trì kết nối xã hội lành mạnh: tổ chức hoạt động vui chơi chung định kỳ, tạo cảm giác gắn bó.

4.5 Giảm stress công việc

  • Trao đổi với cấp trên khi có áp lực quá mức, tìm hướng điều chỉnh công việc phù hợp.

  • Xem xét thay đổi môi trường làm việc nếu stress kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.

 

5. Kết luận

Stress là yếu tố ảnh hưởng rõ rệt đến kiểm soát đường huyết ở người mắc đái tháo đường. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu của stress và can thiệp bằng các chiến lược tâm lý – thể chất phù hợp có thể góp phần cải thiện hiệu quả kiểm soát bệnh, nâng cao chất lượng sống và phòng ngừa biến chứng. Đào tạo người bệnh về kỹ năng quản lý stress là một nội dung thiết yếu trong giáo dục sức khỏe cá thể hóa cho bệnh nhân đái tháo đường.

return to top