Tác động của thuốc lá và các chất ô nhiễm môi trường đến bệnh lý thoái hóa điểm vàng

Thoái hóa điểm vàng là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây suy giảm thị lực không phục hồi ở người cao tuổi. Bên cạnh các yếu tố nguy cơ không thể thay đổi như tuổi tác và di truyền, hút thuốc lá được xem là một yếu tố nguy cơ có thể can thiệp được. Ngày càng có nhiều bằng chứng khoa học cho thấy mối liên hệ giữa thuốc lá, các chất ô nhiễm môi trường và tổn thương cấu trúc cũng như chức năng của mắt.

1. Vai trò của thuốc lá trong bệnh lý mắt

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), hút thuốc lá có liên quan đến nhiều bệnh lý ảnh hưởng đến thị lực, đặc biệt là đục thủy tinh thể và thoái hóa điểm vàng liên quan đến tuổi tác (AMD - Age-related Macular Degeneration). Những người hút thuốc có nguy cơ mắc thoái hóa điểm vàng cao gấp khoảng hai lần so với những người không hút thuốc.

Thoái hóa điểm vàng là bệnh lý tiến triển mạn tính của hoàng điểm, vùng trung tâm của võng mạc, dẫn đến giảm thị lực trung tâm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng nhìn rõ vật thể, đọc sách và nhận diện khuôn mặt. Mặc dù một số thể thoái hóa điểm vàng ở người trẻ tuổi có thể do đột biến gen (ví dụ bệnh Stargardt), phần lớn các trường hợp xảy ra ở người cao tuổi và có liên quan đến các yếu tố nguy cơ có thể kiểm soát, như hút thuốc lá và lối sống không lành mạnh.

Hiện chưa có phương pháp điều trị dứt điểm cho thoái hóa điểm vàng. Do đó, phát hiện sớm và giảm thiểu các yếu tố nguy cơ đóng vai trò quan trọng trong việc làm chậm tiến triển và bảo tồn chức năng thị giác.

2. Cơ chế tác động của thuốc lá lên võng mạc

Các thành phần độc hại trong khói thuốc, bao gồm nicotine, formaldehyde, carbon monoxide và hàng loạt hợp chất hữu cơ bay hơi khác, có khả năng làm tổn thương tế bào biểu mô sắc tố võng mạc (RPE) và gây viêm mãn tính. Tình trạng stress oxy hóa kéo dài do hút thuốc cũng góp phần thúc đẩy quá trình lão hóa sớm của võng mạc và hình thành các tổn thương đặc trưng của AMD.

Ngoài ra, hút thuốc còn ảnh hưởng đến hệ miễn dịch và làm suy giảm chức năng chống oxy hóa nội sinh, từ đó làm tăng tính nhạy cảm của mô võng mạc đối với các tác nhân gây tổn thương.

3. Tác động của các chất ô nhiễm môi trường khác đến sức khỏe mắt

Không chỉ khói thuốc lá, các chất ô nhiễm trong không khí cũng được ghi nhận là gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe mắt. Tiếp xúc kéo dài với các chất sau có thể gây kích ứng, viêm kết mạc và khô mắt, đồng thời làm tăng nguy cơ tổn thương mạn tính tại các mô nhạy cảm của nhãn cầu:

• Khói từ nhiên liệu đốt cháy trong gia đình (bếp than, củi, dầu hỏa)

• Khí thải sinh ra trong quá trình nấu ăn

• Carbon monoxide (CO)

• Nitrogen monoxide (NO) và nitrogen dioxide (NO₂)

• Benzen

• Sulfur dioxide (SO₂)

• Ozone (O₃)

Tất cả các chất này có khả năng kích hoạt phản ứng viêm và stress oxy hóa tại các cấu trúc bề mặt mắt cũng như trong hệ thống mạch máu nuôi dưỡng võng mạc.

4. Lợi ích của việc ngừng hút thuốc

Mặc dù việc ngừng hút thuốc không thể phục hồi hoàn toàn các tổn thương võng mạc đã xảy ra, tuy nhiên, ngừng hút thuốc càng sớm càng có ý nghĩa trong việc làm chậm quá trình tiến triển của thoái hóa điểm vàng, giảm nguy cơ mắc các bệnh mắt khác và bảo vệ thị lực lâu dài.

Kết luận

Hút thuốc lá là một yếu tố nguy cơ độc lập, có thể kiểm soát được, đối với các bệnh lý thoái hóa mắt, đặc biệt là thoái hóa điểm vàng liên quan đến tuổi tác. Việc giáo dục sức khỏe, sàng lọc nguy cơ và can thiệp sớm nhằm hỗ trợ người bệnh ngừng hút thuốc là một phần quan trọng trong chiến lược bảo vệ thị lực cộng đồng.