Thiếu máu ở người cao tuổi: Đặc điểm lâm sàng, nguyên nhân và hướng điều trị

Thiếu máu (anemia) là tình trạng giảm số lượng hồng cầu hoặc nồng độ hemoglobin trong máu, dẫn đến giảm khả năng vận chuyển oxy đến các mô và cơ quan trong cơ thể. Ở người cao tuổi (≥ 65 tuổi), thiếu máu không chỉ phổ biến hơn mà còn liên quan mật thiết đến nhiều yếu tố nguy cơ nội tại và bệnh lý mạn tính đi kèm. Việc chẩn đoán và điều trị thiếu máu trong nhóm tuổi này đòi hỏi cách tiếp cận toàn diện và cá thể hóa.

I. Đặc điểm thiếu máu ở người cao tuổi

Theo dữ liệu của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), có đến 64% người ≥ 65 tuổi mắc ít nhất hai bệnh lý nền – đây là những yếu tố nguy cơ quan trọng làm tăng tỷ lệ thiếu máu. Thiếu máu ở nhóm tuổi này thường diễn biến âm thầm, biểu hiện không đặc hiệu và dễ bị quy kết nhầm cho quá trình lão hóa sinh lý.

II. Triệu chứng lâm sàng

Các biểu hiện của thiếu máu ở người cao tuổi thường không điển hình, dễ bị bỏ sót hoặc nhầm lẫn với các tình trạng khác. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Mệt mỏi, suy nhược toàn thân

• Chóng mặt, hoa mắt, dễ té ngã

• Hồi hộp, tim đập nhanh

• Da niêm nhợt

• Khó thở, đau ngực khi gắng sức

• Rối loạn nhận thức, giảm khả năng tập trung

• Lạnh tay chân, đau đầu, cáu gắt

III. Nguyên nhân thường gặp

Thiếu máu ở người cao tuổi thường có nguyên nhân đa yếu tố, có thể chia thành 3 nhóm chính:

1. Thiếu máu do thiếu hụt dinh dưỡng:

• Thiếu sắt (do chế độ ăn không đầy đủ hoặc kém hấp thu)

• Thiếu vitamin B12 hoặc folate

• Viêm dạ dày mạn tính, viêm ruột, bệnh Celiac

2. Thiếu máu do bệnh lý mạn tính:

• Bệnh thận mạn (thiếu erythropoietin)

• Bệnh gan, bệnh ác tính (ung thư), suy tủy xương

• Bệnh lý viêm mạn tính (viêm khớp dạng thấp, viêm loét đại tràng...)

3. Thiếu máu do mất máu mạn:

• Loét dạ dày – tá tràng

• Xuất huyết tiêu hóa (do thuốc NSAIDs, aspirin)

• Polyp đại tràng hoặc ung thư đại – trực tràng

Ngoài ra, một số thuốc như thuốc ức chế men chuyển, thuốc chống co giật, thuốc hóa trị cũng có thể gây thiếu máu.

IV. Các yếu tố nguy cơ

• Tuổi ≥ 65

• Bệnh mạn tính đi kèm (thận, gan, tim, ung thư)

• Suy dinh dưỡng

• Nghiện rượu

• Nhiễm trùng tái diễn

• Sử dụng thuốc kéo dài ảnh hưởng đến sinh máu hoặc gây xuất huyết

V. Chẩn đoán

Chẩn đoán thiếu máu cần dựa vào các xét nghiệm sau:

• Công thức máu toàn bộ (CBC): đánh giá nồng độ hemoglobin, số lượng hồng cầu, MCV, HCT.

• Chỉ số sắt huyết thanh: ferritin, transferrin, TIBC.

• Vitamin B12, folate huyết thanh

• Chức năng thận – gan

• Xét nghiệm phân tìm máu ẩn nếu nghi ngờ xuất huyết tiêu hóa

• Tủy đồ (nếu nghi ngờ suy tủy hoặc rối loạn sinh tủy)

VI. Điều trị

Điều trị thiếu máu ở người cao tuổi cần căn cứ vào nguyên nhân cụ thể, bao gồm:

• Thiếu máu thiếu sắt: bổ sung sắt đường uống hoặc tiêm, kết hợp điều trị nguyên nhân mất máu.

• Thiếu vitamin B12/folate: bổ sung qua đường uống hoặc tiêm bắp.

• Thiếu máu do bệnh mạn: điều trị bệnh nền; xem xét dùng erythropoietin nếu cần.

• Thiếu máu do thuốc: ngưng hoặc điều chỉnh liều thuốc.

• Thiếu máu nặng hoặc có triệu chứng: truyền hồng cầu lắng.

VII. Tiên lượng và phòng ngừa

Tiên lượng của thiếu máu phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ nặng và khả năng điều trị được nguyên nhân nền. Nếu không điều trị kịp thời, thiếu máu ở người cao tuổi có thể gây:

• Suy tim, rối loạn nhịp

• Giảm khả năng vận động, té ngã, loãng xương

• Tăng nguy cơ nhập viện và tử vong

Phòng ngừa thiếu máu:

• Dinh dưỡng đầy đủ, ưu tiên thực phẩm giàu sắt (thịt đỏ, gan, đậu, rau lá xanh), vitamin B12 (trứng, sữa, thịt), folate và vitamin C.

• Tầm soát thiếu máu định kỳ ở người ≥ 65 tuổi hoặc có nguy cơ cao

• Quản lý tốt các bệnh nền và dùng thuốc hợp lý

VIII. Các câu hỏi thường gặp

• Thiếu máu ở người già có điều trị được không?
  Có, phần lớn trường hợp đáp ứng với thay đổi dinh dưỡng, bổ sung vi chất hoặc điều trị nguyên nhân nền.

• Thiếu máu có tái phát không?
  Có thể, đặc biệt nếu nguyên nhân nền chưa được kiểm soát triệt để.

• Thiếu máu có xảy ra ở người trẻ không?
  Có. Mọi lứa tuổi đều có thể mắc thiếu máu, nhưng người cao tuổi dễ bị hơn và khó hồi phục hơn.

Kết luận:

Thiếu máu là một vấn đề sức khỏe đáng lưu ý ở người cao tuổi vì có thể ảnh hưởng đến chức năng thể chất, tinh thần và tiên lượng sống. Chẩn đoán sớm, xác định đúng nguyên nhân và can thiệp kịp thời giúp cải thiện chất lượng sống và giảm thiểu nguy cơ biến chứng nghiêm trọng.