Tổng quan về Adenovirus ở trẻ em

1. Khái niệm

Adenovirus là một nhóm virus DNA không vỏ bọc, có khả năng gây nhiễm trùng trên nhiều hệ cơ quan của cơ thể, đặc biệt là hệ hô hấp, tiêu hóa, mắt, và trong một số trường hợp có thể ảnh hưởng đến hệ tiết niệu, thần kinh trung ương. Nhiễm trùng Adenovirus xảy ra phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ dưới 5 tuổi.

Ước tính, phần lớn trẻ em đều từng nhiễm adenovirus ít nhất một lần trước 10 tuổi. Do có nhiều typ huyết thanh (serotype) khác nhau, trẻ có thể nhiễm adenovirus nhiều lần trong đời. Không giống như virus cúm, adenovirus không có tính mùa vụ rõ ràng, và có thể gây bệnh quanh năm.

2. Các bệnh lý do Adenovirus gây ra ở trẻ em

Tùy thuộc vào typ virus và cơ quan bị ảnh hưởng, adenovirus có thể gây ra nhiều bệnh cảnh lâm sàng:

• Nhiễm trùng đường hô hấp trên: viêm họng, viêm mũi – họng, cảm lạnh.

• Viêm kết mạc mắt (mắt đỏ).

• Viêm thanh khí phế quản, viêm tiểu phế quản, viêm phổi.

• Viêm dạ dày – ruột cấp: tiêu chảy, nôn ói.

• Nhiễm trùng đường tiết niệu: viêm bàng quang không do vi khuẩn.

• Viêm màng não, viêm não (hiếm gặp, chủ yếu ở trẻ có bệnh nền).

Hầu hết các trường hợp là nhiễm trùng nhẹ, tự giới hạn, tuy nhiên một số trẻ, đặc biệt là trẻ sơ sinh, trẻ sinh non hoặc suy giảm miễn dịch, có thể diễn tiến thành nhiễm trùng nặng.

3. Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng của nhiễm adenovirus phụ thuộc vào đường lây nhiễm, typ virus và cơ quan bị ảnh hưởng. Một số biểu hiện thường gặp:

Hô hấp

• Sốt, ho khan hoặc ho có đờm

• Nghẹt mũi, chảy nước mũi

• Đau họng

• Thở nhanh, khó thở (nếu có viêm phế quản hoặc viêm phổi)

Tiêu hóa

• Tiêu chảy cấp, buồn nôn, nôn ói

• Đau bụng

Mắt

• Viêm kết mạc mắt: đỏ mắt, đau, chảy nước mắt

Tiết niệu

• Tiểu đau, tiểu rắt, tiểu ra máu

Toàn thân

• Đau đầu, mệt mỏi, quấy khóc

Thời gian ủ bệnh trung bình từ 2–14 ngày, thường gặp nhất là 5–7 ngày sau khi tiếp xúc.

4. Cơ chế lây truyền

Adenovirus dễ lây lan và phổ biến tại các môi trường có tiếp xúc gần như trường học, nhà trẻ, bệnh viện, trại hè. Cơ chế lây gồm:

• Giọt bắn (qua ho, hắt hơi)

• Tiếp xúc với bề mặt hoặc vật dụng bị nhiễm virus

• Phân – miệng: do vệ sinh tay kém hoặc sử dụng nước nhiễm bẩn

• Nguồn nước không đảm bảo: bể bơi, hồ nước không khử trùng tốt

Virus có thể tồn tại lâu dài trên các bề mặt, do đó dễ lây lan qua đồ chơi, khăn tắm hoặc tay người chăm sóc không vệ sinh kỹ.

5. Chẩn đoán

Phần lớn trường hợp nhẹ không cần làm xét nghiệm. Tuy nhiên, với các ca nặng, nghi ngờ dịch bùng phát hoặc cần phân biệt với các bệnh khác, bác sĩ có thể chỉ định:

• Xét nghiệm PCR hoặc test nhanh kháng nguyên adenovirus từ:

  • Dịch tiết mũi họng

  • Dịch kết mạc mắt

  • Mẫu phân

  • Mẫu nước tiểu hoặc máu

Chẩn đoán xác định giúp phân biệt với các bệnh nhiễm trùng khác có triệu chứng tương tự như cúm, RSV, rotavirus, viêm kết mạc do vi khuẩn,…

6. Điều trị

6.1 Trường hợp nhẹ (đa số)

Điều trị chủ yếu là hỗ trợ triệu chứng tại nhà, bao gồm:

• Nghỉ ngơi đầy đủ

• Uống nhiều nước

• Sử dụng paracetamol hoặc ibuprofen khi sốt cao gây khó chịu (theo hướng dẫn liều dùng)

• Nhỏ mũi nước muối sinh lý, hút dịch mũi nếu nghẹt

• Dùng máy tạo ẩm hoặc làm ấm không khí để giảm khô mũi họng

6.2 Trường hợp nặng hoặc đặc biệt

• Trẻ sơ sinh, trẻ sinh non, trẻ có suy giảm miễn dịch hoặc có biểu hiện suy hô hấp, mất nước nặng có thể cần:

  • Nhập viện điều trị

  • Truyền dịch

  • Thở oxy hoặc hỗ trợ hô hấp

  • Thuốc kháng virus như cidofovir (cân nhắc trong trường hợp đặc biệt, không dùng thường quy)

7. Diễn tiến và thời gian hồi phục

• Phần lớn trẻ hồi phục trong vòng vài ngày đến 1–2 tuần

• Một số triệu chứng như ho kéo dài có thể tồn tại lâu hơn

• Nhiễm trùng nặng hoặc biến chứng có thể kéo dài và cần theo dõi sát

8. Phòng ngừa

Hiện chưa có vaccine phòng ngừa adenovirus được sử dụng phổ biến ở cộng đồng. Do đó, biện pháp phòng ngừa chủ yếu là kiểm soát lây nhiễm:

• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng

• Vệ sinh bề mặt, đồ chơi và vật dụng thường xuyên

• Cách ly trẻ bệnh khỏi lớp học, nhà trẻ cho đến khi khỏi bệnh

• Hướng dẫn trẻ che miệng khi ho/hắt hơi bằng khăn giấy hoặc khuỷu tay

• Sử dụng nguồn nước sạch, đặc biệt khi tham gia bơi lội

9. Khi nào cần đưa trẻ đến cơ sở y tế?

Phụ huynh nên đưa trẻ đến khám bác sĩ khi xuất hiện các dấu hiệu cảnh báo:

• Sốt cao kéo dài > 3 ngày

• Khó thở, thở nhanh, thở rút lõm ngực

• Trẻ <3 tháng tuổi sốt

• Mắt đỏ kèm đau, sợ ánh sáng hoặc tiết dịch mắt nhiều

• Nôn ói, tiêu chảy nhiều, dấu hiệu mất nước:

  • Ít đi tiểu, tã khô

  • Mắt trũng, khô miệng

  • Mệt lả, lơ mơ

• Có bệnh nền ảnh hưởng miễn dịch (ung thư, ghép tạng, HIV,...)

10. Kết luận

Nhiễm adenovirus ở trẻ em là bệnh lý phổ biến, chủ yếu diễn biến nhẹ, nhưng có thể gây biến chứng nặng trong một số trường hợp đặc biệt. Việc phát hiện sớm, điều trị kịp thời và thực hiện các biện pháp phòng ngừa đúng cách có vai trò quan trọng trong kiểm soát lây lan và bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các trường học và cơ sở chăm sóc trẻ em.