Tổng quan về đau họng (Viêm họng)

Đau họng (sore throat) hay viêm họng là một trong những lý do phổ biến nhất khiến người bệnh tìm đến cơ sở y tế. Viêm họng thường là hậu quả của nhiễm trùng đường hô hấp trên, có thể do virus hoặc vi khuẩn gây ra. Trong đa số trường hợp, tình trạng này là lành tính, tự giới hạn và cải thiện trong vòng 5–7 ngày. Tuy nhiên, nếu triệu chứng kéo dài trên 7–10 ngày hoặc xuất hiện dấu hiệu cảnh báo, người bệnh cần được khám và điều trị kịp thời.

DẤU HIỆU VÀ TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG

Ngoài cảm giác đau, rát, ngứa hoặc khó chịu ở họng, người bệnh có thể kèm theo các triệu chứng toàn thân hoặc tại chỗ, bao gồm:

• Sốt

• Nhức đầu

• Đau khớp, đau cơ

• Sưng hạch cổ

• Phát ban

• Khó nuốt hoặc đau khi nuốt

• Khó thở

• Khàn tiếng kéo dài

• Đau tai lan tỏa từ họng

• Nước bọt hoặc đờm lẫn máu

• Khối u hoặc sưng tại vùng cổ, mặt

Cảnh báo: Những triệu chứng như khó thở, khó nuốt, sốt cao (>38°C), khàn tiếng >2 tuần, đau họng kéo dài >10 ngày hoặc một bên, cần được đánh giá sớm bởi bác sĩ chuyên khoa tai mũi họng.

NGUYÊN NHÂN VÀ YẾU TỐ NGUY CƠ

1. Nguyên nhân thường gặp

• Virus (phổ biến nhất): Rhinovirus, Influenza virus, Coronavirus (bao gồm SARS-CoV-2), Epstein-Barr virus (EBV), virus sởi, varicella, virus viêm thanh quản.

• Vi khuẩn: Streptococcus pyogenes (liên cầu nhóm A), Corynebacterium diphtheriae (bạch hầu), Bordetella pertussis (ho gà), Neisseria gonorrhoeae, Chlamydia pneumoniae.

• Nguyên nhân không nhiễm trùng:

  • Dị ứng (phấn hoa, bụi mịn, lông động vật)

  • Hít phải không khí khô, khói thuốc

  • Căng cơ cổ họng do la hét, nói nhiều

  • Bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD)

  • Khối u vùng hầu họng, thanh quản

2. Yếu tố nguy cơ

• Tiếp xúc gần với người nhiễm bệnh

• Mùa lạnh, mùa cúm

• Hút thuốc lá chủ động hoặc thụ động

• Tiền sử dị ứng hoặc viêm xoang mạn

• Trẻ em, thanh thiếu niên (cao nhất ở độ tuổi 5–15)

• Suy giảm miễn dịch (HIV/AIDS, ung thư, dùng corticoid kéo dài)

PHÂN BIỆT NGUYÊN NHÂN DO VI KHUẨN

Một số dấu hiệu gợi ý viêm họng do liên cầu khuẩn nhóm A:

• Khởi phát đột ngột

• Sốt cao >38°C

• Amidan sưng, có mủ

• Đau họng dữ dội, khó nuốt

• Hạch cổ đau

• Không có ho (phân biệt với viêm họng do virus)

THỜI GIAN DIỄN TIẾN VÀ TIÊN LƯỢNG

• Đau họng do virus: thường tự khỏi trong vòng 5–7 ngày, không cần kháng sinh.

• Đau họng do vi khuẩn (đặc biệt là liên cầu khuẩn): đáp ứng tốt với kháng sinh, triệu chứng cải thiện sau 48–72 giờ.

• Nếu không điều trị, viêm họng do liên cầu có thể gây biến chứng: sốt thấp khớp, viêm cầu thận sau nhiễm liên cầu, áp xe quanh amidan, viêm xoang, viêm tai giữa.

ĐIỀU TRỊ

1. Điều trị nguyên nhân

• Virus:

  • Không sử dụng kháng sinh

  • Có thể dùng thuốc kháng virus nếu do cúm và khởi phát <48 giờ (oseltamivir, zanamivir)

• Vi khuẩn:

  • Kháng sinh phổ hẹp (penicillin, amoxicillin) là lựa chọn đầu tay cho viêm họng liên cầu

  • Kháng sinh phổ rộng (amoxicillin-clavulanate) chỉ dùng khi nghi ngờ vi khuẩn kháng thuốc hoặc không đáp ứng điều trị

Trẻ em không nên dùng aspirin do nguy cơ hội chứng Reye.

2. Điều trị triệu chứng

• Giảm đau, hạ sốt: acetaminophen hoặc ibuprofen

• Viên ngậm họng, kẹo cứng (chỉ dùng cho người lớn)

• Súc họng với nước muối ấm

• Duy trì độ ẩm không khí, tránh khói thuốc

• Uống đủ nước, tránh thức uống lạnh hoặc có cồn

BIỆN PHÁP PHÒNG NGỪA

• Vệ sinh tay thường xuyên với xà phòng hoặc dung dịch chứa cồn ≥60%

• Không dùng chung đồ ăn, nước uống hoặc vật dụng cá nhân

• Che miệng khi ho/hắt hơi, loại bỏ khăn giấy sau khi sử dụng

• Khử khuẩn các bề mặt tiếp xúc thường xuyên (điện thoại, tay nắm cửa, bàn phím…)

• Cách ly trẻ em mắc viêm họng liên cầu tối thiểu 24 giờ sau khi bắt đầu dùng kháng sinh

NGHIÊN CỨU VÀ THỐNG KÊ DỊCH TỄ

• Khoảng 50% các trường hợp viêm họng xảy ra ở trẻ em và thanh thiếu niên

• Ở người trưởng thành, tỉ lệ đau họng cao nhất ở độ tuổi 40

• Trong số người trưởng thành bị đau họng, ~10% là do liên cầu khuẩn

• Ở trẻ em, ~30% trường hợp đau họng do liên cầu khuẩn nhóm A