Vai trò của dinh dưỡng trong rối loạn tiêu hóa

Rối loạn tiêu hóa là tình trạng phổ biến với nhiều nguyên nhân tiềm ẩn, trong đó chế độ ăn uống đóng vai trò then chốt. Các loại thực phẩm được tiêu thụ sẽ trải qua quá trình tiêu hóa phức tạp với sự tham gia của enzyme và hệ vi sinh đường ruột, tạo ra các sản phẩm chuyển hóa có thể tác động tích cực hoặc tiêu cực đến sức khỏe tiêu hóa.

Cơ chế gây đầy hơi và chướng bụng

Cảm giác đầy hơi và chướng bụng thường phát sinh từ các sản phẩm phụ do vi khuẩn đường ruột sinh ra trong quá trình phân giải thức ăn. Một số loại thức ăn cũng có thể làm tăng áp lực thẩm thấu trong lòng ruột, kéo nước vào ống tiêu hóa, góp phần gây ra cảm giác đầy hơi.

Một nguyên nhân phổ biến của đầy hơi là hội chứng ruột kích thích (Irritable Bowel Syndrome – IBS), đặc trưng bởi các triệu chứng như đau bụng, thay đổi thói quen đại tiện (tiêu chảy hoặc táo bón), khó chịu vùng bụng, thường gia tăng sau ăn. Đáng lưu ý, triệu chứng của IBS có thể xuất hiện ngay cả khi không liên quan trực tiếp đến loại thực phẩm cụ thể nào.

Các biện pháp dinh dưỡng giúp cải thiện tình trạng đầy hơi bao gồm:

• Ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày.

• Tránh sử dụng đồ uống có gas.

• Hạn chế thực phẩm sinh nhiều khí như đậu, rau họ cải và các sản phẩm từ sữa nếu có tình trạng không dung nạp lactose.

Một số vi chất và thành phần dinh dưỡng liên quan đến sức khỏe tiêu hóa

1. Vitamin D

Vitamin D đóng vai trò điều hòa miễn dịch và có liên quan đến tình trạng viêm trong hội chứng ruột kích thích. Nhiều nghiên cứu cho thấy người mắc IBS thường có mức vitamin D trong huyết thanh thấp, một phần do lối sống trong nhà, thiếu tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.

Một nghiên cứu cho thấy bổ sung vitamin D liều thích hợp giúp cải thiện mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng IBS và nâng cao chất lượng cuộc sống so với nhóm không bổ sung.

Nguồn thực phẩm chứa vitamin D:

• Cá béo (cá hồi, cá mòi, cá ngừ)

• Lòng đỏ trứng

• Nấm (đặc biệt là loại được chiếu xạ UV)

• Các thực phẩm tăng cường (sữa, sữa chua, sản phẩm thay thế sữa như sữa đậu nành, sữa hạnh nhân, yến mạch, ngũ cốc ăn sáng)

2. Chất xơ

Chất xơ là yếu tố quan trọng trong chức năng đường ruột, tuy nhiên tác động của nó có thể khác nhau tùy theo cơ địa và loại chất xơ tiêu thụ.

• Chế độ ăn nhiều chất xơ có thể gây ra đầy hơi hoặc chướng bụng ở những người có hệ tiêu hóa nhạy cảm, do sản phẩm khí từ quá trình lên men carbohydrate phức tạp trong ruột già.

• Chế độ ăn thiếu chất xơ cũng có thể gây rối loạn tiêu hóa, táo bón và tích tụ phân kéo dài, dẫn đến đầy hơi.

Hướng dẫn bổ sung chất xơ:

• Ưu tiên các loại chất xơ ít lên men (low-FODMAP), dễ dung nạp hơn.

• Sử dụng thực phẩm đã được chế biến như nấu chín, xay nhuyễn (súp, sinh tố) thay vì ăn sống.

• Thay thế hạt nguyên vỏ bằng bơ hạt để giảm áp lực tiêu hóa.

Nguồn thực phẩm giàu chất xơ:

• Ngũ cốc nguyên hạt: gạo lứt, yến mạch, bánh mì nguyên hạt

• Các loại hạt: hạnh nhân, óc chó, hạt điều, hạt chia, hạt hướng dương

• Trái cây: táo, bơ, mâm xôi

• Rau xanh: cải xoăn, rau bina

• Các loại đậu: đậu đen, đậu xanh, đậu lăng

Lưu ý: Khi tăng cường chất xơ trong chế độ ăn, cần đảm bảo cung cấp đủ nước để tránh táo bón và tăng nguy cơ đầy hơi.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Nếu các triệu chứng đầy hơi và chướng bụng kéo dài, không đáp ứng với thay đổi chế độ ăn hoặc kèm theo các dấu hiệu như:

• Giảm cân không rõ nguyên nhân

• Rối loạn tiêu hóa kéo dài

• Có máu trong phân

• Suy nhược, thiếu máu
  thì cần được bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa thăm khám và can thiệp kịp thời.

Kết luận

Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và cải thiện sức khỏe tiêu hóa. Việc nhận diện đúng các chất dinh dưỡng có ảnh hưởng đến triệu chứng đường ruột như vitamin D và chất xơ, cũng như điều chỉnh chế độ ăn hợp lý, có thể góp phần kiểm soát hiệu quả các tình trạng như đầy hơi, chướng bụng hoặc hội chứng ruột kích thích. Tuy nhiên, việc điều chỉnh dinh dưỡng nên được cá nhân hóa và thực hiện dưới sự hướng dẫn của chuyên gia y tế.