Viêm da tiếp xúc: Phân loại, yếu tố nguy cơ và nguyên nhân thường gặp

1. Khái niệm và phân loại

Viêm da tiếp xúc (Contact Dermatitis), còn được gọi là chàm tiếp xúc, là một phản ứng viêm khu trú trên da xảy ra khi tiếp xúc trực tiếp với các chất gây kích ứng hoặc dị ứng. Đây là một trong những dạng viêm da phổ biến, ảnh hưởng đến nhiều nhóm đối tượng trong cộng đồng.

Theo phân loại của Học viện Da liễu Hoa Kỳ (AAD), viêm da tiếp xúc bao gồm hai thể chính:

• Viêm da tiếp xúc kích ứng (Irritant Contact Dermatitis): Hình thành do tiếp xúc với các chất hóa học hoặc yếu tố vật lý có tính kích ứng cao, không qua trung gian miễn dịch. Đây là thể thường gặp hơn, chiếm khoảng 80% tổng số ca viêm da tiếp xúc.

• Viêm da tiếp xúc dị ứng (Allergic Contact Dermatitis): Là phản ứng quá mẫn muộn (typ IV), qua trung gian miễn dịch, xảy ra khi da tiếp xúc với một dị nguyên mà cơ thể đã được mẫn cảm từ trước.

Cả hai thể đều biểu hiện với các triệu chứng tại chỗ như: đỏ da, khô da, ngứa, rát, có thể phồng rộp, tiết dịch hoặc nứt nẻ da.

2. Dịch tễ học và yếu tố nguy cơ

Viêm da tiếp xúc là bệnh lý rất phổ biến. Theo các khảo sát lâm sàng, phần lớn dân số từng ít nhất một lần trải qua phản ứng này trong đời. Những đối tượng có nguy cơ cao bao gồm:

• Người làm việc trong môi trường thường xuyên tiếp xúc với hóa chất hoặc nước (nhân viên y tế, làm đẹp, pha chế, vệ sinh).

• Người có tiền sử cơ địa dị ứng như viêm mũi dị ứng, hen suyễn, viêm da cơ địa.

• Môi trường làm việc hoặc sinh sống có nhiệt độ và độ ẩm khắc nghiệt, góp phần làm tổn thương hàng rào bảo vệ da.

3. Lâm sàng

Biểu hiện lâm sàng

Tổn thương viêm da tiếp xúc có thể xuất hiện ngay lập tức hoặc sau vài giờ đến vài ngày sau khi tiếp xúc với tác nhân gây bệnh.

• Viêm da kích ứng: thường khu trú tại vùng tiếp xúc, không lan rộng, biểu hiện bằng đỏ da, rát, ngứa, nứt nẻ, đôi khi phỏng nước.

• Viêm da dị ứng: có thể lan rộng khỏi vùng tiếp xúc ban đầu, thường có ngứa dữ dội, mụn nước nhỏ, đỏ da, sưng và bong vảy sau đó.

Diễn tiến có thể thuyên giảm khi loại bỏ yếu tố gây bệnh hoặc trầm trọng hơn nếu tiếp xúc tiếp diễn.

4. Nguyên nhân thường gặp

Dưới đây là những tác nhân phổ biến có thể gây viêm da tiếp xúc, được tổng hợp từ các nghiên cứu và khuyến cáo lâm sàng:

4.1. Clo trong nước hồ bơi

• Là chất khử trùng thường gặp trong bể bơi, clo có thể gây khô da, ngứa và kích ứng, đặc biệt ở người có làn da nhạy cảm hoặc đang có bệnh da liễu.

• Biện pháp phòng ngừa: tắm lại bằng nước sạch ngay sau khi bơi, sử dụng kem dưỡng ẩm.

4.2. Thành phần trong dầu gội đầu

• Một số chất bảo quản như isothiazolinones, chất hoạt động bề mặt như cocamidopropyl betaine thường có trong dầu gội và sữa tắm có thể gây kích ứng da đầu và vùng da tiếp xúc.

• Khuyến cáo: lựa chọn sản phẩm dịu nhẹ, không chứa hương liệu hoặc chất bảo quản mạnh.

4.3. Bột giặt và nước rửa chén

• Các chất tẩy rửa có chứa enzym, hương liệu hoặc chất tạo bọt có thể gây kích ứng da tay và cơ thể.

• Cần mang găng tay bảo hộ khi tiếp xúc hoặc sử dụng các sản phẩm không mùi, không chất tạo màu.

4.4. Quần áo chống nhăn chứa formaldehyde

• Formaldehyde được sử dụng để giữ quần áo không nhăn có thể tồn tại trong vải vóc, gây dị ứng hoặc kích ứng da.

• Nên giặt quần áo mới trước khi sử dụng, đặc biệt là đối với trẻ nhỏ và người có cơ địa nhạy cảm.

4.5. Bụi và chất kích ứng trong không khí

• Gây khô và rát da, đặc biệt ở người có viêm da cơ địa.

• Nên sử dụng kem dưỡng chứa ceramides giúp tái tạo hàng rào bảo vệ da.

​​​​​​​

4.6. Găng tay cao su (latex)

• Dị ứng latex có thể xảy ra sau nhiều năm tiếp xúc, thường gặp ở nhân viên y tế hoặc người làm công việc yêu cầu sử dụng găng tay thường xuyên.

• Biểu hiện thường là ngứa, phát ban ở vùng tiếp xúc, có thể lan rộng.

4.7. Kim loại niken trong đồ dùng cá nhân

• Dị ứng niken là một trong những nguyên nhân dị ứng tiếp xúc phổ biến, đặc biệt ở phụ nữ.

• Niken có mặt trong nhiều vật dụng: nút quần jean, chìa khóa, nữ trang rẻ tiền.

• Biện pháp phòng tránh: dùng lớp lót vải giữa da và vật dụng chứa niken.

4.8. Hóa chất trong sản phẩm làm móng

• Sơn móng gel và acrylic có thể chứa các chất gây dị ứng, dẫn đến khô da, sưng tấy quanh móng tay.

• Cần tránh lạm dụng các sản phẩm này, đặc biệt nếu đã từng có phản ứng dị ứng.

5. Chẩn đoán và xử trí

Chẩn đoán:

• Dựa vào lâm sàng và tiền sử tiếp xúc.

• Trong trường hợp nghi ngờ, có thể thực hiện test áp (patch test) để xác định dị nguyên.

Điều trị:

• Loại bỏ tác nhân gây bệnh.

• Điều trị triệu chứng: bao gồm thuốc bôi chứa corticosteroid, thuốc kháng histamine nếu có ngứa nhiều.

• Dưỡng ẩm da và tránh làm tổn thương hàng rào bảo vệ da.

6. Kết luận

Viêm da tiếp xúc là bệnh lý thường gặp và có thể được kiểm soát tốt nếu xác định đúng nguyên nhân và loại bỏ kịp thời tác nhân gây bệnh. Trong trường hợp tổn thương da kéo dài, lan rộng hoặc có dấu hiệu bội nhiễm, cần thăm khám chuyên khoa da liễu để được chẩn đoán và điều trị phù hợp.