A. Mô tả cây
- Cây nhàu là một cây cao chừng 6-8m, thân nhẵn, thường mọc hoang ở những nơi ẩm thấp dọc bờ sông bờ suối.
- Cây có nhiều cành to, lá mọc đối, hình bầu dục, nhọn ở đầu, dài 12-15cm.
- Hoa nở vào tháng 1-2. Quả chín vào tháng 7-8.
- Quả hình trứng, xù xì, dài chừng 5-6cm, khi non có màu xanh nhạt, khi chín có màu trắng hoặc hồng, mùi nồng và cay. Ruột quả có một lớp cơm mềm ăn được, chính giữa có một nhân cứng. nhân dài chừng 6-7mm, ngang chừng 4-5mm, có 2 ngăn chứa 1 hạt nhỏ mềm.
B. Phân bố, thu hái và chế biến
Thấy nhiều ở miền Nam nước ta, chưa thấy ở miền Bắc. Theo Petelot có cả ở miền Bắc. Mới đây đã tìm thấy ở vùng Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế.
Có thể trồng dễ dàng ở các tỉnh miền Bắc nước ta.
Người ta dùng lá, quả, vỏ, rễ làm thuốc. Rễ hay dùng nhất dưới dạng phơi khô hay sấy. Các bộ phận khác dùng tươi.
C. Thành phần hóa học
- Vỏ rễ chứa glucozit anthraquinon gọi là morindin C28H30O15 có tinh thể hình kim màu vàng, tan trong nước sôi, ít tan trong nước lạnh, không tan trong ete, tan trong các chất kiềm để cho màu vàng cam.
- Một số tác giả (1961, J.Sci Industr. Res. 7: 331-333) đã xác định trong cây nhàu không phải chỉ có một chất anthraglucozit: morindin mà là một hỗn hợp gồm nhiều chất anthraglucozit như: damnacantal hay 1-metoxy-2-focmyl-3-oxyyanthraquinon, chất 1-metoxyrubiazin hay 1-metoxy-2-metyl-3-oxyanthraquinin, chất alizarin, chất morindon hay 1-5-6-trioxy-2-metylanthraquinon và chất 1-oxy-2-3-dimetoxyanthraquinon. Các bộ phận khác chưa thấy có tài liệu nghiên cứu.
- Năm 1982, Đàm Trung Bảo (Đại học Dược Hà nội) đã phát hiện trong nhàu có nhiều chất selenium.
D. Tác dụng dược lý
Trên súc vật thí nghiệm, rễ cây nhàu tỏ ra có những tác dụng sau đây:
- Nhuận tràng nhẹ và lâu dài
- Lợi tiểu nhẹ
- Làm êm dịu thần kinh trên thần kinh giao cảm
- Hạ huyết áp
- Độ độc không đáng kể, và không gây nghiện
E. Công dụng và liều dùng
- Rễ nhàu được dùng ở miền Nam làm thuốc chữa bệnh cao huyết áp (bác sĩ Đặng Văn Hồ, Khoa học phổ thông 1-8-54).
- Nhân dân dùng rễ nhàu sắc uống hàng ngày thay nước chè, uống hàng tháng. Một số hiệu thuốc đã chế thành cao rễ nhàu. Liều dùng hàng ngày 30-40g rễ, sắc và uống thay nước chè trong ngày. Sau chừng 15 hôm sẽ thấy kết quả. Nhưng phải uống tiếp tục 2-3 tháng liền sau đó tiếp tục uống với liều giảm xuống.
Công dụng trong nhân dân:
- Quả nhàu ăn với muối dễ tiêu, nhuận tràng, làm thuốc điều kinh, trị băng huyết, bạch đới, ho, cảm hen, thũng, đau gân, đái đường (đái tháo). Nướng chín ăn để chữa lỵ.
- Rễ nhàu nhuộm màu đỏ quần áo, vải lụa. nhân dân Việt Nam thái nhỏ, sao vàng ngâm rượu uống chữa bệnh nhức mỏi sao khô thay rễ này.
- Lá nhàu, giã nát đắp chữa mụn nhọt, làm chóng lên da. Sắc uống chữa lỵ, đi ngoài, chữa sốt và làm thuốc bổ. liều dùng 8-10g sắc với 500ml nước chia làm 2 lần uống trong ngày (chữa những người hay nhức đầu chóng mặt). Lá nhàu còn dùng nấu canh lươn để ăn cho bổ.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
