✴️ Phá cố chỉ

Phá cố chỉ là dược liệu có vị đắng cay, tính ôn, không độc, có tác dụng làm tăng bạch cầu trong máu, chữa đái dầm, đi tiểu nhiều lần, di tinh, liệt dương. Liều dùng 6 – 15g mỗi ngày dưới dạng thuốc sắc, bột hay viên hoàn.

• Tên khác: Bổ cốt chỉ, đậu miêu, bồ cốt chi, bà cố chỉ, cố tử, hồ phi tử
• Tên khoa học: Psoralea Corylifolia L.
• Họ: Cánh bướm – Fabaceae

 

Mô tả về cây phá cố chỉ

Đặc điểm thực vật

Phá cố chỉ là cây thân thảo, cứng, thân có cạnh và lông, ít phân nhánh. Cây trưởng thành có thể cao đến 1 mét. Lá chét, mọc đơn độc, hình trái xoan. Mép lá có răng thô, hai bên mặt chứa nhiều tuyến màu đen, hình mắt chim. 

Pha cố chỉ ra hoa màu tím. Nhiều hoa kết thành chùm hình trứng. Quả đậu, dẹp, đun, sần sùi. Hạt đơn dính vào vỏ quả, màu nâu đen hoặc đen bóng. 

Cây thảo cứng, ít phân nhánh, cao tới 1m. Lá chỉ có 1 lá chét hình trái xoan, có răng thô, cả hai mặt có nhiều tuyến hình mắt chim, màu đen. Hoa vàng đến hơn 20 cái xếp thành đầu hình trứng. Quả đậu hình trứng, hơi bị ép đen, sần sùi. Hạt đơn độc dính với vỏ quả, có màu nâu đen hay đen. Trên mặt hạt có các vân hình những hạt nhỏ giữa hơi lõm, mùi thơm, vị cay.

Phân bố

Cây phá cố chỉ là loài bản địa của Ấn Độ. Hiện tại cây được trồng nhiều nơi ở nước ta để làm thuốc chữa bệnh.

Bộ phận dùng

Hạt của cây ở dạng khô

Thu hái – Sơ chế

Hạt phá cố chỉ thường được thu hoạch vào mùa thu ( khoảng tháng 9 hàng năm ). Những quả già sẽ được đem về phơi khô, tách vỏ lấy hạt, nhặt bỏ tạp chất và cuộng. Cuối cùng đem hạt đi phơi hoặc sấy cho thật khô.

Dược liệu có chất lượng tốt là những hạt khô, mẩy, đen chắc, có mùi thơm hơi nồng và chứa nhiều dầu.

 Bảo quản

Bảo quản dược liệu trong hũ kín hoặc túi ni lông, để nơi thoáng mát, không có nước hoặc không khí ẩm.

Thành phần hóa học

• Tinh dầu
• Coumarin,
• Alcaloid
• Sterol
• Raffinose
• Bavachin
• Isobavachalcone
• Bakuchiol và một số hoạt chất khác

Vị thuốc phá cố chỉ

Tính vị

• Vị đắng cay
• Tính ôn, ấm
• Không có độc tố

Quy kinh

Phá cố chỉ có khả năng quy vào các kinh:

• Thận
• Túc dương minh bị
• Tỳ
• Thủ quyết âm túc
• Thái âm và mệnh môn
• Tâm bào lạc

Tác dụng dược lý và chủ trị của phá cố chỉ

Theo Y học cổ truyền, phá cố chỉ có tác dụng ôn thận, cường dương, cố tinh. Chủ trị tiêu chảy, đau lưng, di tinh, ho lao, viêm phế quản, đi tiểu nhiều lần, đái dầm ở trẻ em.

Nghiên cứu hiện đại cũng đã chỉ ra nhiều công dụng tuyệt vời của phá cố chỉ:

• Trên hệ tim mạch: Dược liệu này thể hiện rõ khả năng làm giãn động mạch vành. Nó ức chế chất kích thích làm co động mạch vành do thùy sau tuyến yên sản xuất ra. Thực nghiệm trên chuột cũng cho thấy chiết xuất từ phá cố chỉ kích thích tim co bóp mạnh hơn, đồng thời cải thiện chức năng đông máu của động mạch vành.
• Đối với hệ miễn dịch: Phá cố chỉ thúc đẩy sản xuất các tế bào bạch cầu hạt làm tăng sức đề kháng của cơ thể. Ngoài ra, dược liệu này cũng thể hiện khả năng ức chế tốt đối với một số tác nhân gây bệnh như trực khuẩn lao, tụ cầu vàng -trắng.
• Trên cơ trơn: Thử nghiệm trên chuột Hà Lan cho thấy chiết xuất phá cố chỉ có thể làm hưng phấn cơ trơn nhưng lại làm mềm giãn tử cung của loại động vật này.
• Chống lại sự phát triển của tế bào ung thư: Tinh dầu phá cổ chỉ thể hiện đặc tính kháng ung thư. Nó ức chế sự tăng sinh của các tế bào Sarcoma-180 và Hela gây ung thư.
• Làm tăng sắc tố da: Phá cố chỉ kích thích các mạch máu giãn nở, tăng cường dinh dưỡng đến nuôi da, đồng thời làm tăng sắc tố da.
• Ngăn ngừa thụ thai, tăng trọng lượng tử cung.

Phá cố chỉ sử dụng hạt làm thuốc chữa bệnh

Cách dùng và liều lượng

Liều lượng thông thường được khuyến cáo là 6 – 15g một ngày. Có thể dùng dược liệu phá cố chỉ dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột, dung dịch bôi ngoài da hay chế viên hoàn uống tùy theo bệnh lý mắc phải.

Bài thuốc chữa bệnh có phá cố chỉ

+ Chữa giảm bạch cầu trong máu

Phá cố chỉ tán bột, trộn mật để làm hoàn, kích thước mỗi viên cỡ 6g. Mỗi lần uống 1-3 viên x 3 lần/ngày. Mỗi liệu trình dùng trong 4 tuần liên tục.

+ Chữa tinh khí dễ ra

Dùng phá cố chỉ và thanh diêm với liều lượng bằng nhau. Sao vàng, nghiền bột mịn. Để trị bệnh mỗi ngày uống 1 lần, mỗi lần hòa 6g với nước cơm uống.

+ Trị đái dầm ở trẻ em do bàng quang hư hàn

Chuẩn bị phá cố chỉ số lượng lớn. Đem sao vàng, tán bột mịn. Mỗi tối lấy 1,5g pha với nước nóng uống.

+ Chữa suy nhược cơ thể, hư lao

Lấy 480g phá cổ chỉ đổ ngập rượu vào ngâm trong 1 đêm. Bỏ ra ngoài nắng to phơi, sau đó trộn thêm vào 1 thăng mè. Cho thuốc vào chảo nóng sao cho đến khi hạt mè hết nổ thì ngưng. Rây lấy phá cố chỉ, bỏ mè.

Công đoạn cuối cùng, lấy phá cổ chỉ tán bột, nấu chung với giấm và vo thành viên hoàn. Uống thuốc với rượu nóng, muối loãng khi bụng đang đói.

+ Điều trị tiêu lỏng nhiều lần trong ngày do tỳ thận hư suy

Chuẩn bị 240g phá cố chỉ sao vàng, 120g nhục đậu khấu nghiền bột mịn, và táo giã nhuyễn. Trộn các thành phần làm thành viên hoàn to cỡ đầu ngón tay út. Ngày uống 50 – 70 viên lúc đói bụng. Nên sử dụng nước cơm để uống thuốc.

+ Chữa tiểu tiện nhiều lần do thận khí hư hàn

Chuẩn bị các nguyên liệu gồm 300g phá cố chỉ ( chưng rượu ), 300g hồi hương ( sao với muối ). Tất cả tán thành bột mịn, trộn chung với hồ làm thành viên hoàn nhỏ kích thước tương đương với hạt ngô. Mỗi lần uống 100 viên x 1 lần/ngày. Uống chung với nước muối pha loãng.

Ngoài ra, có thể lấy bột thuốc ướp chung với thận heo. Đem nướng chín ăn 2 – 3 lần trong tuần.

+ Chữa đau lưng do thận hư

• Cách 1: Tán 30g phá cố chỉ thành bột mịn. Mỗi ngày lấy 9g uống chung với rượu nóng
• Cách 2: Kết hợp 30g phá cố chỉ với 3g mộc hương. Tán bột, uống với liều lượng như trên.

+ Chữa suy nhược thận khí, phong lạnh, đau lưng do khí huyết sung đột, mạnh gân cốt, dưỡng nhan, đen tóc

Chuẩn bị 1 thang thuốc gồm 480g phá cố chỉ, 480g đỗ trọng, 20 quả hồ đào nhục, 30g tỏi. Phá cố chỉ đem sao với rượu, đỗ trọng bỏ vỏ, cắt lát mỏng sao chung với một ít nước cốt gừng, quả hồ đào bỏ vỏ, tán bột mịn, tỏi giã nát.

Tất cả trộn trung, làm hoàn viên kích thước to bằng hạt ngô. Mỗi lần uống 20 viên lúc đói bụng, uống chung với rượu nóng. Trường hợp không uống được rượu có thể thay thế bằng giấm nhạt.

+ Chữa dương vật cương cứng không dịu xuống được, tự chảy tinh khí ra ngoài

Kết hợp 2 nguyên liệu gồm phá cố chỉ và phỉ tử mỗi vị 30g. Tán bột mịn cất vào hũ dùng dần. Mỗi lần dùng 9g bột thuốc đem sắc với 2 bát nước cho cạn còn 1 bát. Chia 3 lần uống trong ngày. Dùng đều đặn cho đến khi khỏi bệnh thì ngưng.

+ Chữa đau lưng khi mang thai

Dùng 60g phá cố chỉ và hồ đào nhục. Phá cố chỉ tán bột mịn, cất trong hũ thủy tinh có nắp đậy kín để dùng dần. Khi bị đau lưng, bà bầu có thể lấy nửa trái hồ đào nhục nhai nuốt với rượu nóng kết hợp uống thêm 6g phá cố chỉ. Dùng thuốc khi đói bụng.

+ Chữa đau lưng do té ngã, chấn thương, khí huyết ngưng trệ

Trộn chung phá cố chỉ và lạt quế theo tỷ lệ 1:1. Đem hỗn hợp tán thành bột mịn, ngày dùng 6g chung với rượu.

+ Chữa chứng dương khí suy kiệt, ích khí, mạnh gân cốt, kéo dài tuổi thọ.

Dùng 300g phá cố chỉ và 600g hồ đào nhục. Phá cố chỉ bỏ vỏ, rửa sạch, phơi nắng, sau đó đem chưng với rượu rồi phơi nắng thêm lần nữa. Giã nhỏ rây lấy bột mịn. Hồ đào nhục trần qua nước sôi, lột bỏ vỏ, nghiền nhỏ.

Trộn cả 2 với mật thành hỗn hợp đặc sệt tương tự như kẹo mạch nha. Mỗi lần lấy 10 muỗng thuốc uống chung với 2 chén rượu nóng. Uống trước bữa ăn sáng. Trong quá trình dùng thuốc cần kiêng vân đài, thịt dê.

+ Cải thiện chức năng thận, định tâm

Các nguyên liệu của bài thuốc gồm: 15g một dược, 60g phá cố chỉ và 30g bạch phục linh. Một dược cho vào nồi, đổ ngập rượu cỡ 1 lóng ngón tay, đun cho tan chảy. Các vị thuốc còn lại nghiền bột mịn rồi trộn chung với một dược làm thành viên hoàn to bằng hạt ngô. Mỗi lần lấy 30 viên uống với nước đun sôi để nguội.

+ Chữa sâu răng, đau buốt răng kéo lên đến đầu

Thành phần của bài thuốc gồm 15g phá cố chỉ và 7,5g nhũ hương. Phá cố chỉ đem sao rồi tán thành bột mịn chung với nhũ hương. Mỗi ngày lấy 1 ít bột rắc vào chỗ răng bị bệnh.

+ Điều trị tiêu chảy, phân lỏng nhiều nước, bệnh kiết lỵ mãn tính

Dùng 30g phá cố chỉ và 120g anh túc xá. Phá cố chỉ sao vàng, anh túc xá nướng kỹ. Cả hai đem tán bột mịn, trộn chung với mật ong nguyên chất làm thành viên hoàn cỡ hạt nhãn. Mỗi ngày lấy 1 viên uống chung với hỗn hợp nước gừng và táo.

+ Chữa đau răng kéo dài do ảnh hưởng của chứng thận hư

Kết hợp 60g phá cố chỉ và 15g thanh diêm, sao vàng, nghiền bột mịn, bôi vào chỗ chân răng bị đau.

+ Điều trị bệnh bạch đới, hói đầu

Lấy 40g phá cố chỉ đem ngâm với 100ml cồn loại 75%, sau 5 – 7 ngày có thể lấy ra dùng. Bôi thuốc lên vùng da bị bệnh kết hợp chích bắp dịch tiêm hoặc chiếu tia tử ngoại.

+ Chữa đái dầm, di tinh, bất lực

• Bài 1: Dùng 9g phá cố chỉ, 1,5g trầm hương, 9g hồ đào nhục, 9g thỏ ty tử. Tất cả tán bột, trộn mật làm hoàn. Mỗi ngày uống 3 lần x 9g/lần. Dùng nước muối để uống.
• Bài 2: Phá cố chỉ tán bột mịn. Mỗi lần lấy 6g pha nước uống, ngày dùng 2 lần.

+ Chữa bệnh bạch điến phong

Lấy 30g phá cố chỉ ngâm với 10ml cồn 70 độ trong 1 tuần. Khi dùng lấy thuốc bôi trực tiếp vào chỗ đau mỗi ngày 1 lần.

+ Chữa liệt dương, đái dầm, hay mót tiểu

Dùng 12g phá cố chỉ, 12g hạt cây tơ hồng, 12g bồ đào nhục. Tán bột, uống ngày 2 lần với nước muối pha loãng.

+ Chữa đái dầm

Phá cốt chỉ nghiền bột mịn. Mỗi lần uống 8g x 2 lần/ngày.

+ Chữa tiểu nhiều về đêm

Dùng phá cố chỉ và tiểu hồi mỗi loại 100g. Phá cố chỉ sao rượu, tiểu hồi sao vàng. Cả hai tán nhỏ, trộn chung làm thành viên hoàn. Trẻ 3 – 9 tuổi uống 1-3g, trẻ 10 – 12 tuổi uống 2 – 5g. Uống thuốc với nước ấm.

+ Điều trị bệnh xuất huyết tử cung

Dùng phá cố chỉ và đại giải thạch tỷ lệ 1:1, tán bột, chế thành viên uống để cầm máu.

+ Chữa chứng đổ nhiều mồ hôi trộm vào ban đêm, tứ chi nặng nề, hư nhược ở hạ nguyên

Dùng 120g phá cố chỉ ( chưng rượu ), 4,5g trầm hương (tán bột ) và 30g hồ đào nhục (bỏ vỏ). Tất cả trộn chung với mật, vo viên hoàn cỡ hạt ngô.

Tùy theo tình trạng bệnh mỗi lần uống 20 – 30 viên x 1 lần/ngày. Dùng chung với muối và rượu nóng khi bụng đang trống rỗng.

+ Điều trị bệnh viêm phế quản mãn tính, đau tức ngực, khó thở

Dùng phá cố chỉ, hạt cây tơ hồng, hạt óc chó, nhũ hương, mạt dược, kỳ nam ( trầm hương ) mỗi vị 6g. Tán tất cả thành bột mịn, trộn chung với mật ong làm hoàn. Cách khác có thể sắc thuốc lấy nước đặc uống trong ngày.

+ Trị bạch biến:

Giã nát phá cố chỉ, đem ngâm chung với cồn ethylic 30% trong 3 – 4 tuần. Lấy bông gòn thấm dịch thuốc thoa vào khu vực cần điều trị.

+ Chữa tiểu tiện mất tự chủ

Trị tiểu tiện không tự chủ: phá cố chỉ (chích muối), kim anh, khiếm thực, thục địa, ngưu tất mỗi vị 12g; hoài sơn 16g, trạch tả, phụ tử chế, phục linh, tang phiêu tiêu mỗi vị 8g; nhục quế 4g; sắc uống ngày 1 thang, chia 3 lần, uống sau bữa ăn 1,5-2 giờ

+ Chữa di tinh

Dùng phá cố chỉ, cây ruột gà, sừng nai, hạt tơ hồng, mậu ất chi, hoài sơm mỗi thứ 12g, hạt sen 16g. Phá cố chỉ chích muối, đem tán bột chung với tất cả các nguyên liệu còn lại. Mỗi lần uống 10g x 3 lần/ngày. Thời điểm dùng thuốc thích hợp nhất là trước khi ăn khoảng 30 phút.

+ Điều trị tiêu chảy mãn tính

Chuẩn bị 12g phá cố chỉ, 12g thổ hào sâm, 12g tục đoạn, 12g củ mài, 8g nhục quế, 8g gừng khô, 8g nam mọc hương, 8g dương xuân sa, 8g trần bì. Tán thuốc thành bột mịn, ngày uống 2 – 3 lần, mỗi lần 6g. Uống trước các bữa ăn chính 60 phút.

+ Chữa thiếu máu do vấn đề ở tủy xương

Dùng 20g phá cố chỉ, 20g địa tinh, 20g hoàng tinh, 20g hạt dây tơ hồng, 20g đảng sâm, 20g lộc giác, 12g phục linh, 12g xuyên quy, 12g đại táo, 4g lộc nhung. Tất cả hợp thành 1 thang dùng theo dạng sắc uống. Mỗi ngày sắc 1 thang chia làm 3 phần, dùng sau khi ăn khoảng 3 tiếng.

Lưu ý khi dùng phá cố chỉ

– Kiêng kỵ:

Do có tác dụng hoạt huyết mạnh, phá cố chỉ không thích hợp cho những đối tượng sau:

• Người bị viêm loét dạ dày tá tràng
• Viêm loét đại tràng và các chứng viêm ở đường tiêu hóa khác
• Phụ nữ bị rong kinh, băng huyết
• Trĩ xuất huyết
• Đái ra máu
• Người bị yếu xương
• Người có thể âm hư hỏa vượng

– Chú ý khi sử dụng:

• Hỏi ý kiến thầy thuốc trước khi áp dụng
• Dùng thuốc kiên trì, đúng liều lượng
• Khi dùng phá cố chỉ theo đường bôi ngoài không nên dùng thuốc quá đậm đặc hoặc thoa liên tục nhiều lần trong ngày dễ gây kích ứng, phồng rộp da.
• Thận trọng khi dùng chung với thuốc hay các dược liệu khác bởi chúng có thể tương tác gây ra những tác động tiêu cực đối với sức khỏe.

Trên đây là những thông tin về dược liệu phá cố chỉ và những bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc này đang được ứng dụng trong y học cổ truyền. Cũng như nhiều dược liệu khác, phá cố chỉ có nguồn gốc từ thiên nhiên nên hiệu quả phụ thuộc cơ địa và không phải ai dùng cũng thấy hiệu quả. Vì vậy, trước khi sử dụng cần qua thăm khám để nắm rõ tình trạng bệnh của mình và tham vấn ý kiến bác sĩ về việc nên hay không nên dùng phá cố chỉ chữa bệnh.

 

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

  facebook.com/BVNTP

  youtube.com/bvntp