Bệnh sởi là gì?
Sởi hay còn gọi là rubeola hoặc morbilli là một bệnh do virus có thể lây lan nhanh chóng.
Sởi gây ra các triệu chứng khó chịu nhưng thường khỏi bệnh mà không cần điều trị trong vòng 7 đến 10 ngày. Sau cơn sốt sởi, người bệnh có được miễn dịch trong suốt quãng đời còn lại. Rất hiếm có khả năng mắc bệnh sởi lần thứ hai.
Triệu chứng bệnh sởi là gì?
Bệnh sởi thường được nhận biết thông qua sự bùng phát của các nốt ban. Các triệu chứng của bệnh sởi luôn bao gồm sốt và ít nhất một trong ba triệu chứng (ho, sổ mũi, viêm kết mạc).
Các triệu chứng sẽ xuất hiện khoảng 9 đến 11 ngày sau khi bị nhiễm bệnh ban đầu. Các triệu chứng có thể bao gồm:
- Sổ mũi, hắt xì, ho khan.
- Viêm kết mạc, sưng mí mắt ;
- Mắt bị viêm, chảy nước mắt;
- Sợ, hoặc nhạy cảm với ánh sáng;
- Phát ban màu nâu đỏ.
- Các hạt Koplik, hoặc các đốm trắng xám rất nhỏ với các trung tâm màu trắng hơi xanh trong miệng, bên trong má và cổ họng.
- Đau nhức toàn thân.
Người mắc bệnh thường bị sốt, một số trường hợp có thân nhiệt lên đến 40,6 độ C. Tình trạng này có thể kéo dài vài ngày, hạ sốt sau đó và tăng trở lại khi phát ban xuất hiện.
Phát ban màu nâu đỏ xuất hiện khoảng 3 đến 4 ngày sau các triệu chứng ban đầu. Tình trạng này có thể kéo dài hơn một tuần. Phát ban thường bắt đầu ở sau tai và lan ra khắp đầu và cổ. Sau một vài ngày, các nốt ban lan sang phần còn lại của cơ thể.
Hầu hết các phát ban ở trẻ em không phải là bệnh sởi, nhưng nên đi khám bác sĩ nếu:
- Cha mẹ nghi ngờ trẻ có thể bị sởi.
- Các triệu chứng không cải thiện, hoặc trở nên tồi tệ hơn.
- Sốt trên 38ºC.
- Không còn các triệu chứng khác nhưng vẫn còn sốt.
Biến chứng của bệnh sởi
Biến chứng từ bệnh sởi khá phổ biến, một số tình trạng có thể nghiêm trọng. Những người có nguy cơ xuất hiện biến chứng cao nhất là những người có hệ thống miễn dịch yếu chẳng hạn như những người nhiễm HIV, AIDS, bệnh bạch cầu hoặc thiếu vitamin, trẻ nhỏ và người trưởng thành trên 20 tuổi.
Người già có nhiều khả năng bị biến chứng hơn trẻ em khỏe mạnh trên 5 tuổi. Các biến chứng có thể bao gồm:
- Tiêu chảy, nôn;
- Nhiễm trùng mắt;
- Tình trạng nhiễm trùng đường hô hấp như viêm thanh quản và viêm phế quản;
- Khó thở;
- Nhiễm trùng tai có thể dẫn đến mất thính lực vĩnh viễn;
- Co giật do sốt.
Bệnh nhân có hệ miễn dịch yếu bị mắc sởi rất dễ bị viêm phổi có thể gây tử vong nếu không được điều trị.
Các biến chứng ít phổ biến sau đây cũng có thể xảy ra:
- Viêm gan: Biến chứng gan có thể xảy ra ở người lớn và trẻ em đang dùng một số loại thuốc.
- Viêm não: Xảy ra với tỉ lệ khoảng 1/1.000 bệnh nhân mắc bệnh sởi đôi khi có thể gây tử vong. Tình trạng này có thể xảy ra ngay sau khi bị sởi hoặc vài năm sau đó.
- Giảm tiểu cầu ảnh hưởng đến khả năng đông máu của máu. Bệnh nhân có thể dễ bị bầm tím ở da.
- Nheo mắt: Dây thần kinh mắt và cơ mắt có thể bị ảnh hưởng.
Các biến chứng rất hiếm gặp khác bao gồm:
- Viêm dây thần kinh, nhiễm trùng dây thần kinh thị giác có thể dẫn đến mất thị lực.
- Biến chứng tim;
- Viêm màng não bán cấp: biến chứng về não – màng não có thể ảnh hưởng đến 2/100.000 người, xảy ra vài tháng hoặc nhiều năm sau khi bị nhiễm sởi. Các triệu chứng gồm co giật, bất thường khi vận động, hạn chế về nhận thức và tử vong có thể xảy ra.
- Các biến chứng hệ thần kinh khác bao gồm nhiễm độc não, viêm dây thần kinh sau nhãn cầu, viêm tủy ngang và viêm tủy lên.
- Thai kỳ: Bệnh sởi khi mang thai có thể dẫn đến sẩy thai, sinh non hoặc nhẹ cân. Một phụ nữ đang có kế hoạch mang thai và chưa được tiêm phòng nên tham khảo bác sĩ để được tư vấn.
Phân loại
Có hai loại bệnh sởi:
- Sởi: Đây là dạng chuẩn do virus rubeola gây ra.
- Rubella, hay sởi Đức: Điều này là do virus rubella gây ra.
Rubella thường biểu hiện ở mức độ nhẹ nhưng nguy hiểm hơn với trẻ sơ sinh nếu phụ nữ nhiễm virut khi đang mang thai.
Vắc-xin sởi, quai bị và rubella (MMR) đều có vắc-xin phòng ngừa.
Nguyên nhân
Virus sống trong chất nhầy của mũi và cổ họng của một người nhiễm bệnh. Bệnh nhiễm trong 4 ngày trước khi phát ban và nó tiếp tục phát triển trong khoảng 4 đến 5 ngày sau đó.
Nhiễm bệnh lây lan qua:
- Tiếp xúc vật lý với người bị nhiễm bệnh
- Ở gần người bị nhiễm bệnh nếu họ ho hoặc hắt hơi
- Chạm vào bề mặt có các giọt chất nhầy của người bị bệnh sau đó đưa ngón tay vào miệng, dụi mũi hoặc mắt.
Virus vẫn hoạt động ở môi trường ngoài cơ thể trong 2 giờ.
Nhiễm sởi phát triển như thế nào?
Ngay khi virus xâm nhập vào cơ thể, chúng sẽ nhân lên ở cổ họng, phổi và hệ bạch huyết. Sau đó lây nhiễm và tăng sinh ở đường tiết niệu, mắt, mạch máu và hệ thần kinh trung ương.
Virus này mất từ 1 đến 3 tuần để hình thành, nhưng các triệu chứng xuất hiện trong khoảng từ 9 đến 11 ngày sau khi nhiễm virus.
Bất cứ ai chưa bao giờ bị nhiễm bệnh hoặc chưa tiêm vắc-xin có khả năng bị bệnh nếu hít phải những giọt hắt hơi bị nhiễm bệnh hoặc tiếp xúc gần gũi với người bị nhiễm bệnh.
Khoảng 90% những người không được miễn dịch sẽ phát triển bệnh sởi nếu ở chung nhà với người bị nhiễm bệnh.
Phương pháp nào điều trị bệnh sởi?
Không có phương pháp điều trị sởi đặc hiệu. Nếu không có biến chứng, bác sĩ sẽ khuyên người bệnh nên nghỉ ngơi và uống nhiều nước để tránh mất nước. Các triệu chứng thường biến mất trong vòng 7 đến 10 ngày.
Một số biện pháp sau đây có thể giúp cải thiện các triệu chứng:
- Nếu sốt nên được giữ mát nhưng không quá lạnh. Các thuốc như Tylenol hoặc ibuprofen có thể giúp kiểm soát sốt. Trẻ em dưới 16 tuổi không nên dùng aspirin. Cần hỏi ý kiến bác sĩ về liều lượng acetaminophen vì quá liều có thể gây hại cho gan. Tránh hút thuốc gần trẻ.
- Sử dụng kính râm, giữ cho đèn mờ hoặc căn phòng tối có thể giúp thoải mái, vì bệnh sởi làm tăng độ nhạy cảm với ánh sáng.
- Nếu có ghèn mắt, hãy nhẹ nhàng lau bằng một miếng vải ấm và ẩm.
- Thuốc ho sẽ không làm giảm ho do sởi. Máy tạo độ ẩm hoặc đặt một bát nước trong phòng có thể giúp thoải mái hơn.
- Nếu trẻ trên 12 tháng tuổi, có thể dùng nước ấm với một muỗng cà phê nước cốt chanh và hai muỗng cà phê mật ong. Không dùng mật ong cho trẻ sơ sinh.
- Sốt có thể dẫn đến mất nước, vì vậy trẻ nên uống nhiều nước.
- Trẻ đang trong giai đoạn truyền nhiễm nên tránh tiếp xúc gần gũi với người khác, đặc biệt là những người không được tiêm chủng hoặc chưa bao giờ bị sởi.
- Những người bị thiếu vitamin A và trẻ em dưới 2 tuổi bị sởi có thể cần bổ sung vitamin A. Việc này có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng, nhưng nên sử dụng sau khi đã tham khảo ý kiến của bác sĩ.
Thuốc kháng sinh sẽ không giúp chống lại virus sởi, nhưng đôi khi có thể được kê đơn nếu có tình trạng nhiễm khuẩn cơ hội phát triển.
Chẩn đoán
Bác sĩ thường có thể chẩn đoán bệnh sởi bằng cách xem xét các dấu hiệu và triệu chứng. Xét nghiệm máu sẽ xác nhận sự hiện diện của virus rubeola. Ở hầu hết các quốc gia, sởi là một bệnh được quan tâm chú ý. Bác sĩ phải thông báo cho cơ quan chức năng về bất kỳ trường hợp nghi ngờ mắc sởi nào.
Trẻ bị sởi không nên đi học ít nhất 5 ngày từ khi phát ban xuất hiện.
Phòng ngừa
Tiêm phòng sởi
Vắc-xin sởi, quai bị và rubella (MMR) thường được tiêm lúc 12 - 15 tháng tuổi, sau đó tiêm nhắc lại từ 4 - 6 tuổi.
Trẻ sơ sinh mang miễn dịch của mẹ trong một vài tháng sau khi sinh nếu mẹ có miễn dịch, nhưng đôi khi vắc-xin được khuyến nghị dùng trước 12 tháng tuổi và sớm nhất là 6 tháng.
WHO ước tính rằng các chương trình tiêm phòng sởi đã giúp giảm 79% số trường hợp tử vong do sởi trên toàn cầu từ năm 2000 đến 2015, ngăn ngừa khoảng 20,3 triệu ca tử vong.
Không cần tiêm vắc-xin nếu:
- Tiêm đủ hai mũi MMR sau 12 tháng tuổi.
- Đã tiêm vắc-xin MMR cộng với một liều vắc-xin sởi thứ hai
- Được phát hiện miễn dịch với bệnh sởi, quai bị và rubella sau khi xét nghiệm máu.
Không nên tiêm vắc-xin với:
- Phụ nữ có thai hoặc dự định có thai sớm
- Những người bị dị ứng nghiêm trọng với gelatin hoặc neomycin.
Bất cứ ai có hệ thống miễn dịch suy yếu nên hỏi bác sĩ về việc tiêm vắc-xin. Lưu ý và nhấn mạnh rằng vắc-xin là cần thiết cho mọi người, đặc biệt là trẻ nhỏ. Các chuyên gia khuyến khích nên tiêm phòng cho trẻ để ngăn ngừa sự lây lan của bệnh sởi và nguy cơ bùng phát.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
