✴️ Đột quỵ: liệu não bộ có thể tự “kết nối lại” trong quá trình hồi phục không?
Mất cảm giác tạm thời có thể cải thiện việc hồi phục sau đột quỵ bằng cách tạo không gian cho não bộ tự kết nối lại, theo nghiên cứu mới từ Đại học Y khoa Washington ở St Louis, MO.
Một báo cáo đăng trên Tạp chí Khoa học Y khoa Dịch thuật giải thích cách các nhà khoa học đi đến kết luận này sau khi quan sát sự hồi phục sau đột quỵ ở những con chuột bị cắt râu. Nhóm nghiên cứu đã phát hiện ra rằng những con chuột có nhiều khả năng hồi phục việc sử dụng bàn chân trước hơn sau đột quỵ nếu chúng bị cắt mất râu.
Râu của một loại gặm nhắm là cơ quan cảm nhận quan trọng với mạng lưới thần kinh dày đặc. Động vật có thể chuyển động râu của chúng về phía trước và phía sau để thăm dò các vật thể xung quanh và có thể giữ chúng đứng im để thăm dò các vật thể chuyển động, cùng lúc đó gửi tín hiệu cảm giác tới bộ não.
Những nhà nghiên cứu cho rằng cắt bỏ râu của một con chuột khiến não bộ ngừng nhận các tín hiệu cảm giác, để lại một khu vực bị ảnh hưởng dễ “tạo hình” hơn và có thể tự kết nối lại để thực hiện những nhiệm vụ khác.
Những hàm ý về sự phục hồi sau đột quỵ
Một cơn đột quỵ xảy ra khi có một cục máu đông hoặc vỡ mạch máu não ngăn chặn nguồn cung cấp máu và ngăn vùng bị tổn thương nhận oxy cũng như chất dinh dưỡng cần thiết cho tế bào tồn tại và hoạt động. Hầu hết các cơn đột quỵ gây ra bởi cục máu đông, hay còn được gọi là cơn đột quỵ do thiếu máu cục bộ. Một cục máu đông tạm thời có thể tự biến mất, được gọi là cơn thiếu máu cục bộ thoáng qua, cũng liên quan đến một cơn đột quỵ nhỏ.
Khi vùng bị ảnh hưởng của não bộ ngừng nhận lượng máu mà nó cần, tế bào não sẽ chết và bộ phận tương ứng của cơ thể sẽ không hoạt động đúng cách hoặc không hoạt động gì cả.
Thường thì, việc tiếp cận liệu pháp phục hồi mà mỗi cá nhân nhận được sau 1 cơn đột quỵ tập trung vào việc giúp họ bù đắp cho những tàn tật. Những nhà nghiên cứu cho rằng những quan điểm nghiên cứu của họ hướng tới một cách tiếp cận thay thế.
“Phát hiện của chúng tôi,”tác giả của nghiên cứu, giáo sư thần kinh học Jin-Moo Lee nói, “ gợi ý rằng chúng ta có thể kích thích sự phục hồi đột quỵ bằng cách tạm thời bỏ đi một số vùng hoạt động của não bộ và làm cho vùng não đó trở nên dễ thay đổi hơn”
“Một cách để làm điều đó có thể là làm bất động một chi khỏe mạnh”, ông ấy nói thêm
Mỗi năm, có khoảng 140000 người chết vì đột quỵ ở Mỹ, chiếm 1 trong số 20 người chết. Chi phí ước tính của đột quỵ - bao gồm chăm sóc y tế, thuốc men và những ngày làm việc bị bỏ lỡ - là khoảng 34 tỷ USD mỗi năm.
Chức năng tái cấu trúc của não tới những vùng xung quanh
Có hơn 6,5 triệu người sống sót sau đột quỵ ở Mỹ. Nhờ vào sự mềm dẻo của bộ não, hoặc khả năng thích nghi, nhiều người sống sót phục hồi vài chức năng một cách tự nhiên. Một ví dụ về một người sống sót không thể cử động một cánh tay lúc đầu nhưng vài ngày sau đó, họ có thể bắt đầu ngọ nguậy những ngón tay của mình
Nghiên cứu sử dụng hình ảnh não bộ cho thấy trong những trường hợp như vậy, bộ não đã kết nối lại việc điều khiển những ngón tay đến một “vùng không bị hư hại lân cận”
Mức độ phục hồi được liên kết chặt chẽ với cách não bộ tái cấu trúc chức năng cảm giác và điều khiển tốt như thế nào từ vùng bị tổn thương đến vùng không tổn thương.
Tuy nhiên, cái giá cho sự linh hoạt này là bộ não không ngừng phải cố gắng giải phỏng những “vùng hoạt động thực sự” để tạo những nguồn cung cấp mới. Một cách mà “vùng hoạt động” không được sử dụng trở nên sẵn sàng là khi tín hiệu đến và đi từ vùng dừng lại – ví dụ như khi một chi bị cắt cụt.
GS. Lee và cộng sự phân vân liệu việc thiếu hụt cảm giác có thể là một cách để giải phóng “vùng hoạt động” gần vùng bị tổn thương sau đột quỵ không, và liệu não bộ có sử dụng cơ hội này để tái cấu trúc lại những chức năng bị vô hiệu hóa đến vùng đó không.
Những chú chuột bị cắt râu khỏi bệnh nhanh hơn
Để kiểm tra ý tưởng này, họ đã tạo ra đột quỵ ở hai nhóm chuột sao cho nó làm suy giảm khả năng điều khiển bàn chân trước bên phải của chúng. Sau cơn đột quỵ, họ cắt bỏ râu của một nhóm chuột và để nguyên râu với nhóm kia. Sau đó, họ quan sát sự hồi phục của những con vật và cách sử dụng bàn chân trước của chúng.
Đến tuần thứ 4 sau đột quỵ, những con chuột bị cắt râu đã bắt đầu sử dụng bàn chân trước bên phải trở lại, và đến tuần thứ 8, chúng đã sử dụng bàn chân phải tốt như bên trái.
Tuy nhiên, những con chuột còn râu phục hồi chậm hơn nhiều; đến tuần thứ 4, chúng vẫn chưa sử dụng được bàn chân trước bên phải và chỉ phục hồi việc sử dụng một phần ở tuần thứ 8.
Kết quả quét não của chuột cho thấy sự khác biệt đáng kể ở cả khu vực bị ảnh hưởng do đột quỵ và khu vực lân cận. Ở não của những con chuột bị cắt râu, hoạt động liên quan đến việc sử dụng bàn chân trước đã được chuyển tới vùng bình thường có liên quan đến việc sử dụng râu.
Tuy nhiên, ở những con chuột còn râu, hoạt động của bàn chân trước được chuyển tới bất cứ vùng nào kế bên vùng bị tổn thương.
Hoạt động sử dụng râu trở lại khu vực cũ
Nhóm nghiên cứu đã để những con chuột bị cắt râu mọc lại râu sau khi chúng đã hoàn toàn hồi phục việc sử dụng bàn chân trước bên phải của chúng. Quét lớp não của những con vật được chụp 4 tuần sau đó cho thấy hoạt động sử dụng râu đã trở lại vị trí cũ trong não. Ngoài ra, việc điều khiển bàn chân trước vẫn ở vị trí mới của nó với những con chuột tiếp tục cho thấy việc sử dụng đầy đủ cả hai bàn chân.
Nghiên cứu này không tìm hiểu liệu những con chuột bị cắt râu có mất một số khả năng sử dụng râu của chúng hay không.
Nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng có bằng chứng khi một chức năng não bộ di chuyển tới phần khác của não thì nó không cản trở chức năng liên quan đến khu vực đó.
GS. Lee cho ví dụ về các nhạc sĩ và tài xế taxi: ở những nhạc sĩ, phần não điều khiền sự chuyển động của ngón tay lớn một cách bất thường, cũng như phần điều khiển điều hướng ở các tài xế taxi.
“Phát triển những kĩ năng đó không làm cho nhạc sĩ và tài xế taxi mất đi những khả năng khác. Họ có lẽ chỉ đang sử dụng não bộ của mình hiệu quả hơn mà thôi”. Ông ấy giải thích.
Ông nói rằng những phát hiện của họ cho thấy có khả năng có thể cải thiện kết quả sau đột quỵ bằng cách “tăng cường sự linh hoạt trong những vùng mục tiêu của não”.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
BÀI VIẾT KHÁC
