KHÁI NIỆM.
Rối loạn phân liệt cảm xúc là những rối loạn từng pha có cả triệu chứng cảm xúc xen lẫn triệu chứng phân liệt, tiến triển đồng thời hoặc cách nhau vài ngày và đều nổi bật trong cùng một giai đoạn bệnh. Rối loạn cảm xúc có liên quan chặt chẽ với rối loạn phân liệt, nhưng thường không điển hình, rất phổ biến và chúng là một bệnh độc lập trong các phân loại bệnh hiện hành. Rối loạn phân liệt cảm xúc có đặc điểm là các hoang tưởng và ảo giác không phù hợp với khí sắc trong rối loạn cảm xúc, nếu có giai đoạn tái diễn thì thường gặp pha hưng cảm nhiều hơn pha trầm cảm và thuyên giảm hoàn toàn. Theo ICD - 10F, các rối loạn này chia làm 3 loại chính:
Rối loạn phân liệt cảm xúc loại hưng cảm (F25.0).
Rối loạn phân liệt cảm xúc loại trầm cảm (F25.1).
Rối loạn phan liệt cảm xúc loại hỗn hợp (F25.2).
TIÊU CHUẨN CHẨN ĐOÁN THEO ICD - 10 (1992).
Rối loạn phân liệt cảm xúc loại hưng cảm:
Tiêu chuẩn chẩn đoán:
Một rối loạn trong đó các triệu chứng TTPL và các triệu chứng hưng cảm, cả 2 đều nổi bật trong cùng một giai đoạn của bệnh.
Khí sắc bất thường, hưng phấn.
Tư duy hưng phấn, tự đánh giá bản thân quá cao và ý tưởng khuếch đại, đôi khi kích động hoặc bạo lực và ý tưởng bị truy hại.
Hoạt động tăng quá mức, rối loạn khả năng tập trung chú ý và mất khả năng ức chế bình thường.
Có thể có hoang tưởng liên hệ, tự cao hoặc truy hại hoặc có hoang tưởng bị chi phối và bị kiểm tra.
Có thể xuất hiện ảo giác (ảo thanh) hoặc các hoang tưởng khác.
Rối loạn hành vi nặng nề.
Mặc dù rối loạn cảm xúc và hành vi rầm rộ, nhưng rối loạn phân liệt cảm xúc hưng cảm có thể phục hồi hoàn toàn trong thời gian vài tuần.
Nguyên tắc chỉ đạo chẩn đoán:
Khí sắc hưng phấn nổi bật.
Có ít nhất 1 hay 2 tiêu chuẩn chẩn đoán tâm thần phân liệt và các hoang tưởng, ảo giác không phù hợp với cảm xúc. Ví dụ: hưng cảm kèm theo hoang tưởng bị hại.
Các đợt tái diễn đều có mặt cả 2 loại triệu chứng rối loạn hưng cảm và rối loạn phân liệt.
Giữa các đợt tái phát bệnh nhân hoàn toàn ổn định.
Rối loạn phân liệt cảm xúc loại trầm cảm:
Tiêu chuẩn chẩn đoán:
Rối loạn có cả 2 loại triệu chứng của TTPL và trầm cảm đều nổi bật lên trong cùng một giai đoạn bệnh.
Khí sắc trầm và kèm theo nhiều triệu chứng trầm cảm đặc trưng.
Hoạt động bị ức chế, tác phong chậm chạp, lờ đờ.
Mất quan tâm thích thú, giảm tập trung chú ý.
Xuất hiện các ý tưởng bị tội và tự sát.
Xuất hiện các hoang tưởng bị kiểm tra hoặc hoang tưởng kì quái, tự cao và ý tưởng bị phát thanh hoặc tư duy vang thành tiếng.
Có thể xuất hiện các ảo thanh bình phẩm, ảo thanh ra lệnh.
Rối loạn phân liệt cảm xúc loại trầm cảm ít loại hưng cảm, nhưng chúng có khuynh hướng kéo dài, tiên lượng không thuận lợi, phục hồi hoàn toàn và số ít bệnh nhân có để lại di chứng phân liệt.
Nguyên tắc chỉ đạo chẩn đoán:
Có giai đoạn trầm cảm nổi bật và ít nhất có 2 triệu chứng trầm cảm đặc trưng.
Có ít nhất 1 tiêu chuẩn tâm thần phân liệt điển hình và hoang tưởng, ảo giác không phù hợp với rối loạn khí sắc.
Các đợt tái phát đều là trầm cảm và giữa các đợt tái phát bệnh nhân gần như ổn định hoàn toàn.
Rối loạn phân liệt cảm xúc loại hỗn hợp:
Rối loạn phân liệt cảm xúc loại hỗn hợp là rối loạn có các triệu chứng phân liệt và rối loạn cảm xúc lưỡng cực hỗn hợp trong cùng một giai đoạn bệnh.
Bao gồm cả tâm thần phân liệt chu kì, loạn thần phân liệt và cảm xúc hỗn hợp.
Là giai đoạn các triệu chứng rối loạn cảm xúc lưỡng cực nổi bật.
Kết hợp ít nhất với một triệu chứng phân liệt.
Giữa các giai đoạn bệnh thì bệnh thường thuyên giảm.
TIÊU CHUẨN CHẨN ĐOÁN THEO DSM – IV - TR (2000).
A. Có một giai đoạn bệnh liên tục, trong đó có trầm cảm nặng hoặc hưng cảm hoặc hỗn hợp cùng tồn tại song song với các triệu chứng đáp ứng tiêu chuẩn A của TTPL.
B. Trong cùng một giai đoạn bệnh, có các hoang tưởng hoặc ảo giác duy trì ít nhất 2 tuần và không có triệu chứng khí sắc nổi bật.
C. Các triệu chứng đáp ứng tiêu chuẩn của một giai đoạn khí sắc phải tồn tại trong một thời gian đáng kể của toàn bộ giai đoạn toàn phát và di chứng.
D. Rối loạn không do tác động trực tiếp của nghiện chất hoặc một bệnh cơ thể.
Cần ghi rõ thể bệnh:
Thể lưỡng cực: nếu rối loạn bao gồm một giai đoạn hưng cảm hoặc hỗn hợp hoặc cả hưng cảm và hỗn hợp với trầm cảm.
Thể trầm cảm: nếu rối loạn chỉ bao gồm đơn thuần giai đoạn trầm cảm nặng.
TIÊN LƯỢNG.
Rối loạn phân liệt cảm xúc là bệnh loạn thần nội sinh, tiến triển theo chu kì, giữa các đợt tiến triển thì bệnh gần như thuyên giảm hoàn toàn, loại hưng cảm thì tiên lượng tốt hơn loại trầm cảm. Các giai đoạn phân liệt cảm xúc loại trầm cảm có khuynh hướng kéo dài hơn và tiên lượng không thuận lợi.
ĐIỀU TRỊ.
Đối với giai đoạn tiến triển, bệnh nhân bắt buộc phải nhập viện để điều trị tích cực bằng các liệu pháp hoá dược, liệu pháp sốc điện, liệu pháp tâm lí và tái thích ứng xã hội. Sau điều trị tích cực trong bệnh viện cần phải tiếp tục điều trị ngoại trú củng cố tại cộng đồng.
Liệu pháp hoá dược:
Các thuốc an thần kinh: tác dụng chủ yếu là chống loạn thần. Có thể chọn một hoặc kết hợp thuốc tùy từng bệnh nhân. Thông thường sử dụng từ liều thấp đến khi đạt được hiệu quả điều trị. Các thuốc thông dụng: aminazin; haloperidol; tisercin; sulpiride; thioridazin
Các thuốc bình thần: tác dụng chủ yếu là chống lo âu, giảm kích thích và các rối loạn thần kinh thực vật.
Các thuốc chống trầm cảm: chỉ định cho bệnh nhân rối loạn phân liệt cảm xúc loại trầm cảm, tác dụng chủ yếu là chống trầm cảm.
Các thuốc điều hoà khí sắc: tác dụng chủ yếu là ổn định khí sắc.
Liệu pháp sốc điện:
Chỉ định cho những bệnh nhân rối loạn phân liệt cảm xúc loại trầm cảm, nhất là với những bệnh nhân có ý tưởng tự sát.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
