Sỏi mật là một bệnh lý phổ biến của hệ thống gan mật, đặc trưng bởi sự hình thành các cấu trúc rắn (sỏi) trong túi mật hoặc đường dẫn mật do rối loạn thành phần dịch mật. Bệnh có thể gây đau bụng, viêm nhiễm đường mật và các biến chứng nghiêm trọng như viêm tụy cấp nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Bệnh sỏi mật ảnh hưởng tới sinh hoạt và sức khỏe của người bệnh

1. Nguyên nhân gây sỏi mật

Dịch mật do gan sản xuất và được dự trữ trong túi mật, gồm ba thành phần chính: muối mật, bilirubin và cholesterol. Sự mất cân bằng giữa các thành phần này là yếu tố chủ yếu dẫn đến sự hình thành sỏi:

Tăng nồng độ cholesterol trong dịch mật nhưng giảm khả năng hòa tan.
Tăng bilirubin do tan máu hoặc bệnh gan.
Ứ đọng dịch mật do giảm vận động túi mật hoặc tắc nghẽn đường dẫn mật.

Chế độ ăn mặn không trực tiếp gây sỏi mật, tuy nhiên chế độ ăn nhiều chất béo, ít vận động và các rối loạn chuyển hóa là yếu tố nguy cơ phổ biến.

2. Đối tượng nguy cơ cao

Một số nhóm đối tượng có nguy cơ cao mắc sỏi mật, bao gồm:

Nữ giới, đặc biệt là phụ nữ đã sinh nhiều con.
Người trung niên trở lên (thường từ 40 tuổi).
Người béo phì, có chế độ ăn nhiều cholesterol, ít chất xơ.
Người sử dụng thuốc tránh thai hoặc liệu pháp hormone.
Bệnh nhân mắc các bệnh gan mật mạn tính.
Yếu tố di truyền và tiền sử gia đình có người bị sỏi mật.

3. Triệu chứng lâm sàng

Sỏi mật có thể không triệu chứng trong giai đoạn đầu. Khi có triệu chứng, biểu hiện thường gặp bao gồm:

Đau bụng vùng hạ sườn phải, lan ra vai phải hoặc sau lưng. Cơn đau có thể dữ dội, kéo dài vài giờ.
Sốt và rét run, gợi ý tình trạng viêm túi mật hoặc đường mật.
Vàng da, vàng mắt do tắc nghẽn đường mật.
Rối loạn tiêu hóa, buồn nôn, đầy hơi, chậm tiêu.

Người bệnh sỏi mật có da và củng mạc mắt vàng sậm

4. Chẩn đoán sỏi mật

Để chẩn đoán sỏi mật, cần kết hợp thăm khám lâm sàng và các cận lâm sàng:

Xét nghiệm máu: Công thức máu, men gan, bilirubin toàn phần và trực tiếp.
Siêu âm bụng: Phương pháp chính để phát hiện sỏi túi mật hoặc giãn đường mật.
Chụp CT scan hoặc MRI gan mật: Được chỉ định trong trường hợp cần đánh giá sỏi đường mật hoặc biến chứng.
Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP): Vừa chẩn đoán, vừa can thiệp lấy sỏi trong các trường hợp tắc mật.

5. Phân loại sỏi mật

Sỏi cholesterol: Loại phổ biến nhất, thường có màu vàng, thành phần chính là cholesterol không tan.
Sỏi sắc tố (pigment stones):
- Sỏi nâu: Thường liên quan đến nhiễm trùng đường mật.
- Sỏi đen: Thường gặp ở bệnh nhân tan máu mạn tính.
Bùn mật: Là dạng tiền sỏi, có thể tự thoát ra hoặc tạo sỏi khi tích tụ lâu ngày.

6. Biến chứng nguy hiểm của sỏi mật

Nếu không được điều trị, sỏi mật có thể dẫn đến các biến chứng sau:

Viêm túi mật cấp: Do sỏi làm tắc cổ túi mật, có thể dẫn đến nhiễm trùng và hoại tử túi mật.
Viêm đường mật: Do sỏi làm tắc ống mật chủ, có thể gây nhiễm trùng lan rộng, nhiễm trùng huyết, xơ gan, thậm chí tử vong.
Viêm tụy cấp: Khi sỏi di chuyển xuống ống tụy, gây tắc nghẽn tại bóng Vater, làm các enzym tụy tự tiêu hóa tuyến tụy.
Áp xe gan – đường mật: Hình thành do nhiễm trùng thứ phát khi sỏi gây tắc mật kéo dài.
Ung thư túi mật: Mặc dù không phổ biến, nhưng có đến 80% trường hợp ung thư túi mật có sỏi đi kèm.

Người bệnh sỏi mật thường có cảm giác đau tức bụng và mệt mỏi kéo dài

7. Điều trị sỏi mật

a. Điều trị nội khoa

Dành cho các trường hợp sỏi cholesterol nhỏ (<1.5 cm), không triệu chứng hoặc không biến chứng.
Dùng thuốc làm tan sỏi (acid ursodeoxycholic) dưới sự theo dõi của bác sĩ.
Kết hợp với chế độ ăn ít cholesterol, tăng cường vận động.

b. Điều trị ngoại khoa

Cắt túi mật nội soi: Là phương pháp điều trị tiêu chuẩn trong các trường hợp sỏi túi mật có triệu chứng, sỏi lớn hoặc biến chứng.
Phẫu thuật mở (mổ phanh): Được chỉ định khi có viêm mủ túi mật, hoại tử hoặc thất bại nội soi.
Lấy sỏi đường mật qua ERCP: Áp dụng cho sỏi ống mật chủ, vừa chẩn đoán vừa điều trị.

8. Kết luận

Sỏi mật là bệnh lý thường gặp và có thể điều trị khỏi hoàn toàn nếu phát hiện sớm. Việc chẩn đoán kịp thời và áp dụng phương pháp điều trị phù hợp giúp ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm, bảo tồn chức năng gan mật và cải thiện chất lượng cuộc sống người bệnh.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP