✴️ 3 biến cố hậu sản mẹ có nguy cơ phải đối mặt

Thời kỳ hậu sản là khoảng thời gian sau khi nhau sổ cho đến khi chức năng sinh lý và giải phẫu của cơ quan sinh dục cơ thể người mẹ trở lại trạng thái bình thường, trung bình là 6 tuần lễ. Bên cạnh đó, có thể có những biến cố xảy ra trong thời kỳ hậu sản. 

Chảy máu sau sinh: Biến cố hậu sản nguy hiểm

Nguyên nhân chảy máu sau sinh

• Do đờ tử cung

Bình thường sau khi nhau sổ ra ngoài, tử cung phải co lại để cầm máu. Khi tử cung không co lại được gây ra chảy máu. Khi lượng chảy máu trên 500ml gọi là băng huyết sau sinh kèm theo triệu chứng vã mồ hôi, chân tay lạnh, da niêm xanh, huyết áp tụt, mạch nhanh, tử cung mềm nhão, ấn vào tử cung máu từ âm đạo chảy ra nhiều. 

Đây là một cấp cứu khẩn về sản khoa, cần truyền dung dịch mặn đẳng trương kèm với oxytocin pha truyền tĩnh mạch chảy nhanh, kết hợp hồi sức, truyền dung dịch cao phân tử, truyền hồng cầu lắng cùng nhóm và xoa nắn trên đáy tử cung giúp cho tử cung co hồi tốt. Cần kiểm tra lòng tử cung sau khi dấu sinh hiệu tạm ổn. 

• Do tổn thương đường sinh dục

Đây là biến cố sản khoa thường gặp với nguyên nhân do rách tầng sinh môn, âm đạo và cổ tử cung. Sau sinh, máu từ âm đạo chảy ra nhiều, khám tử cung co hồi tốt, tử cung có cầu an toàn rõ, kiểm tra bằng dụng cụ thấy có tổn thương đang chảy máu ở đường sinh dục.

Cần hồi sức tốt, truyền dung dịch mặn đẳng trương, khi sinh hiệu ổn định thì tiến hành may lại chỗ tổn thương và kết hợp dùng thuốc kháng sinh liều cao, giảm đau và giảm sưng nề. 

• Do bệnh lý rối loạn đông máu và cầm máu

Sau, sinh máu âm đạo chảy ra nhiều, toàn máu loãng, không có máu cục, người mẹ cảm giác mệt, vã mồ hôi, huyết áp tụt, mạch nhanh, xét nghiệm máu các chức năng đông máu cầm máu giảm và kéo dài.

Cần truyền dung dịch mặn đẳng trương, dung dịch cao phân tử, huyết tươi đông lạnh và hồng cầu lắng cùng nhóm. 

• Do tụ máu may tầng sinh môn hay tụ máu sau vết mổ sinh

Nguyên nhân do kỹ thuật may và cầm máu trong lúc khâu không hết còn các mạch máu vẫn đang chảy. 

Triệu chứng sau khi khâu vết cắt tầng sinh môn hay vết mổ sinh tại vết khâu nổi lên một khối u lớn, ấn mềm kèm theo các dấu hiệu mất máu rõ trên người mẹ như: dấu sinh hiệu kém, da xanh, niêm mạc nhợt và xét nghiệm hồng cầu giảm, hematocrit giảm và hemoglobin xuống thấp. 

Cần truyền dịch với dung dịch sinh lý mặn đẳng trương, truyền hồng cầu lắng cùng nhóm nếu cần, khi sinh hiệu ổn cần may lại, lấy hết khối máu tụ, cầm máu kỹ, có thể đặt làm dẫn lưu nếu cần. 

• Do chảy máu muộn

Đây là biến cố xảy ra vào tuần thứ 2 hoặc thứ 3 sau sinh do bất thường vùng nhau bám hoặc sót nhau.  

Triệu chứng ra máu âm đạo tự nhiên, máu đỏ tươi, đôi khi đau nhẹ vùng hạ vị, tử cung co hồi chậm, siêu âm tử cung thấy tử cung còn lớn, lòng tử cung có khối hỗn hợp. Xử trí nạo hút lòng tử cung kết hợp truyền dung dịch mặn đẳng trương kèm với oxytocin truyền tĩnh mạch giúp cho tử cung co hồi tốt để cầm máu, dùng kháng sinh toàn thân để tránh nhiễm trùng. 

Dự phòng chảy máu sau sinh 

Tùy theo nguyên nhân chảy máu sau sinh mà ta có dự phòng tốt.

Trong băng huyết sau sinh, phòng ngừa hiện nay chủ động xử trí tích cực ở giai đoạn 3 của cuộc chuyển dạ, nghĩa là chủ động tiêm oxytocin là thuốc co tử cung sau khi thai nhi sổ ra. 

Ngoài ra, đối với những trường hợp tiên lượng dễ băng huyết sau sinh như: đa thai, đa sản, chuyển dạ kéo dài, chuyển dạ có can thiệp sản khoa như trong sinh giúp ta nên lập một đường truyền tĩnh mạch, một chai dịch truyền đẳng trương có kèm oxytocin. 

Trong chảy máu sau sinh do tụ máu sau may tầng sinh môn hay khâu vết may trong mổ sinh, cần cầm máu kỹ các mạch máu bị đứt do cắt, may theo đúng nguyên tắc, đúng kỹ thuật. 

Trong chảy máu muộn cần kiểm tra kỹ bánh nhau và màng nhau, lưu ý có các bánh nhau phụ.

Trường hợp không chắc chắn có thể kiểm tra buồng tử cung bằng tay, để xem sự vẹn toàn của buồng tử cung.

Biến cố hậu sản: Bế sản dịch

Triệu chứng của biến chứng hậu sản bế sản dịch là: người mẹ sốt nhẹ, căng tức, đau trằn vùng hạ vị.

Khám âm đạo rất ít sản dịch, có thể kèm mùi hôi do nhiễm trùng, cổ tử cung đóng kín, dùng tay nong cổ tử cung sản dịch ra màu đen sậm kèm mùi hôi, ấn hạ vị tử cung lớn, đau nhiều khi ấn đáy tử cung. 

Nhằm tránh sản dịch ứ lại trong buồng tử cung cũng như phòng ngừa viêm nội mạc tử cung do bế sản dịch. Nhất thiết kiểm tra cổ tử cung sau sinh, cần nong rộng cổ tử cung. Đối với trường hợp sinh mổ chủ động, sau khi bóc nhau ra và lau sạch lòng tử cung cần nong cổ tử cung từ đường mổ xuống đoạn dưới tử cung bằng tay phẫu thuật viên, trước khi may lớp cơ tử cung.

Sau khi mổ xong giai đoạn lấy máu cục âm đạo, cần phải nong cổ tử cung một lần nữa. Sau sinh cần vận động sớm, có thể nằm sấp với thời gian từ 20 – 30 phút mỗi ngày đối với người mẹ có tử cung ở tư thế gập trước, giúp cho sản dịch ra dễ dàng và cải thiện biến cố hậu sản nhanh chóng.

Rối loạn về đường tiết niệu: Biến cố hậu sản khó tránh khỏi

• Bí tiểu sau sinh

Trong chuyển dạ, khi ngôi thai xuống thấp, thường là đầu thai nhi, đè vào cổ bàng quang hay niệu đạo gây ứ đọng nước tiểu làm bàng quang căng giãn, khi giãn nhiều làm mất trương lực, làm co thắt cơ cổ bàng quang. Ngoài ra, trường hợp sau sinh phải cắt may tầng sinh môn, làm chỗ may sưng nề đau làm cho người mẹ khi đi tiểu không dám rặn tiểu vì đau. Vì vậy, bí tiểu là biến cố hậu sản rất thường gặp.

Sau khi sinh bàng quang không nhạy cảm với kích thích khi nước tiểu đầy, gây bí tiểu. Ngoài ra khi bí tiểu, động tác thông tiểu nhiều lần gây viêm bàng quang, làm cho triệu chứng bí tiểu thể hiện rõ. 

Điều trị bí tiểu sau sinh, bằng cách khôi phục lại trương lực bàng quang bằng những biện pháp như: chườm ấm vùng bàng quang, rửa hay ngâm vùng sinh dục ngoài bằng nước ấm, vận động sớm, tập ngồi tiểu theo tư thế bình thường. Sau những biện pháp trên không thành công, ta đặt sonde tiểu giữ và tháo kẹp mỗi 4 giờ/lần, tạo lại phản xạ đi tiểu, kết hợp dùng thuốc prostigmin hay xatral dùng thời gian 4 – 5 ngày. Sau đó rút ống thông tiểu cho cho người mẹ tập đi tiểu. 

• Són tiểu

Ngược lại với trường hợp bí tiểu do co thắt cơ ở cổ bàng quang, những người mẹ bị són tiểu sau sinh là do cơ co thắt cổ bàng quang không tốt, gặp trong trường hợp chuyển dạ kéo dài; sinh đẻ nhiều lần. Khi người mẹ cười, khi gắng sức, khi ho làm tăng áp lực ổ bụng làm cho nước tiểu bị són ra ngoài.

Cách điều trị: tư vấn cho người mẹ an tâm về tinh thần, chế độ nghỉ ngơi tốt và dinh dưỡng sau sinh đầy đủ kết hợp dùng prostigmin khoảng 1 tuần sẽ ổn định.

Trường hợp không khỏi và kéo dài qua thời kỳ hậu sản, có kế hoạch phẫu thuật nâng bàng quang bằng giá đỡ ở đối tượng sinh nhiều mà có tiểu són kéo dài. 

• Viêm tắc tĩnh mạch sau sinh 

Viêm tắc tĩnh mạch ở thời kỳ hậu sản thường gặp là viêm tắc tĩnh mạch đùi nông. Triệu chứng, thường xảy ra vào ngày thứ 3 trở đi sau sinh, sốt cao 38,5 – 39oC, chân bị viêm rất đau, không thể nâng chân lên khỏi mặt giường được, tĩnh mạch sưng đỏ dọc theo chân, toàn bộ chân phù nề trắng. 

Điều trị: nằm bất động, chân bị viêm nâng cao hơn đầu, giúp cho máu ở phần chi dưới được lưu thông dễ dàng hơn. Dùng thuốc kháng sinh toàn thân liều cao, giảm đau, hạ sốt, có thể dùng Aspirin rất tốt trong trương hợp này, ngoài tác dụng giảm đau, thuốc còn có tác dụng chống ngưng tập tiểu cầu và dính vào thành mạch, hạn chế sự hình thành cục máu đông. Sử dụng Heparin, đây là thuốc đầu tay, có vai trò quan trọng điều trị huyết khối và tắc mạch, dùng bằng tiêm tĩnh mạch. 

Phòng tránh biến cố hậu sản 

Sản phụ cần hoạt động sớm sau khi sinh, không nên nằm lâu trên giường, vận động tay chân, khi nằm gác chân cao giúp sự lưu thông máu tốt để phòng tránh biến cố hậu sản.

Phòng và ngăn ngừa các biến cố hậu sản là rất cần thiết. Theo các bác sĩ đầu ngành về sản khoa thì khi sinh xong thường cơ thể của sản phụ rất mệt mỏi, yếu, lỗ chân lỗ thường giãn ra, các cơ quan trong cơ thể phải đào thải những chất cặn bã khi mang thai và phục hồi lại chức năng cho bà mẹ. Vậy cần phải kết hợp cả y học cổ truyền và y học hiện đại trong việc chăm sóc sức khỏe ban đầu cho sản phụ.

Trước hết cần phải theo dõi tình trạng sức khỏe của các bà mẹ tối thiếu 3 ngày sau sinh về để ngừa biến cố hậu sản.

• Theo dõi huyết áp, dấu hiệu của choáng, sốc, số lượng nước tiểu, để phòng và cấp cứu kịp thời băng huyết, sản giật.
• Xoa bụng theo chiều kim đồng hồ, vận động và đi lại ngay khi có thể, theo dõi số lượng nước tiểu, lần đi đại tiện để hạn chế liệt ruột và bàng quang.
• Theo dõi sự co của tử cung, màu, số lượng, mùi của sản dịch.
• Ngoài ra theo dõi sắc mặt, màu lưỡi, thể chất và tinh thần sản phụ để phát hiện sớm đờ tử cung, sót rau, viêm nhiễm trùng sản hậu.
• Tránh mặc quần chật, thay quần lót thường xuyên, nên sinh hoạt và ăn uống đúng cách.

Đồng thời, sản phụ cần chuẩn bị và tạo cho bản thân một tinh thần thoải, chia sẻ với người thân cả công việc lẫn tình cảm, chế độ ăn uống sau sinh phù hợp. Đặc biệt, nhờ chồng giúp đỡ công việc gia đình và chăm sóc con, để giảm mệt mỏi, căng thẳng. Nên chia sẽ niềm vui về con với người chồng yêu của mình. Nếu làm tốt sẽ hạn chế được tối đa mắc bệnh trầm cảm sau sinh và nguy cơ đối mặt với các biến cố hậu sản nguy hiểm.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

  facebook.com/BVNTP

  youtube.com/bvntp