Cúm: Đặc điểm lâm sàng, biến chứng và biện pháp phòng ngừa

1. Khái niệm

Cúm là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus cúm gây ra, thường khởi phát đột ngột và biểu hiện bằng các triệu chứng toàn thân và hô hấp. Virus cúm lây truyền qua đường hô hấp, chủ yếu thông qua giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện.

2. Triệu chứng lâm sàng thường gặp

Thời gian ủ bệnh của cúm dao động từ 1 đến 4 ngày sau khi tiếp xúc với virus. Các triệu chứng thường khởi phát nhanh, mức độ từ trung bình đến nặng, bao gồm:

• Sốt ≥38°C

• Ớn lạnh

• Đau nhức cơ toàn thân

• Mệt mỏi

• Chán ăn

• Đau đầu

• Ho khan

• Viêm họng

• Chảy nước mũi hoặc nghẹt mũi

Ngoài ra, người bệnh có thể gặp thêm các triệu chứng như chóng mặt, hắt hơi và thở khò khè. Buồn nôn và nôn thường không phổ biến ở người lớn nhưng có thể gặp ở trẻ nhỏ. Trong khi phần lớn các triệu chứng cải thiện trong vòng 7–14 ngày, tình trạng ho khan và mệt mỏi có thể kéo dài nhiều tuần sau đó.

3. Nhóm đối tượng nguy cơ cao

Một số nhóm dân số có nguy cơ cao gặp biến chứng nặng do cúm, bao gồm:

• Trẻ em dưới 5 tuổi (đặc biệt dưới 2 tuổi)

• Người ≥65 tuổi

• Phụ nữ mang thai và phụ nữ trong vòng 2 tuần sau sinh

• Người có BMI ≥40 (béo phì bệnh lý)

• Người đang sống trong cơ sở chăm sóc dài hạn

• Bệnh nhân suy giảm miễn dịch do bệnh lý hoặc do thuốc

• Người ≤18 tuổi đang sử dụng aspirin hoặc salicylate

4. Dấu hiệu cảnh báo cần can thiệp y tế

Ở người lớn, nên khám y tế ngay nếu có các biểu hiện:

• Khó thở

• Đau ngực hoặc tức ngực

• Da xanh tím

• Sốt cao (>39,4°C) kéo dài

• Mệt mỏi nhiều, khó chịu rõ

• Lú lẫn, thay đổi ý thức

• Nôn ói kéo dài

• Triệu chứng biến mất rồi tái phát kèm ho và sốt nặng hơn

Ở trẻ nhỏ, cần đưa đến cơ sở y tế nếu có:

• Thở nhanh, thở rút lõm

• Da nhợt hoặc tím tái

• Bỏ bú, không ăn, không uống

• Ít tiểu, số lượng tã ướt giảm

• Khó đánh thức, lừ đừ

• Khóc yếu, không có nước mắt

• Sốt kèm nổi ban

• Triệu chứng biến mất nhưng tái phát nặng hơn

5. Biến chứng viêm phổi

Viêm phổi là biến chứng thường gặp và nghiêm trọng của bệnh cúm, đặc biệt ở:

• Người cao tuổi

• Trẻ nhỏ

• Người có bệnh lý nền (bệnh tim mạch, hô hấp mạn tính)

• Người suy giảm miễn dịch

• Người hút thuốc lá

Các triệu chứng gợi ý viêm phổi bao gồm:

• Ho khan hoặc ho có đờm kéo dài

• Khó thở, thở nhanh

• Sốt cao >39°C kèm ớn lạnh, vã mồ hôi

• Đau ngực khi hít thở sâu hoặc ho

Viêm phổi nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến suy hô hấp, nhiễm trùng huyết và tử vong.

6. Điều trị

Điều trị cúm chủ yếu là điều trị triệu chứng và hỗ trợ:

• Nghỉ ngơi đầy đủ

• Bù đủ nước (nước lọc, nước điện giải, nước ép trái cây, súp loãng)

• Thuốc hạ sốt, giảm đau (paracetamol, ibuprofen)

Thuốc kháng virus như oseltamivir, zanamivir, peramivir có thể được chỉ định, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao hoặc khi triệu chứng nặng. Lưu ý: thuốc kháng virus có hiệu quả cao nhất khi được sử dụng trong vòng 48 giờ kể từ khi khởi phát triệu chứng.

Tác dụng phụ của thuốc kháng virus có thể bao gồm: buồn nôn, rối loạn tâm thần, co giật (hiếm).

7. Phòng ngừa

Các biện pháp phòng ngừa cúm hiệu quả bao gồm:

• Tiêm vắc xin cúm mùa: khuyến cáo tiêm cho tất cả người ≥6 tháng tuổi, đặc biệt là nhóm nguy cơ cao và phụ nữ mang thai.

• Tránh tiếp xúc gần với người có triệu chứng cúm

• Tránh nơi đông người trong mùa cúm cao điểm

• Thực hiện vệ sinh tay thường xuyên bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn

• Hạn chế chạm tay vào mắt, mũi, miệng khi chưa rửa tay

• Che mũi, miệng khi ho hoặc hắt hơi bằng khuỷu tay hoặc khăn giấy