Dị ứng cà rốt: Cơ chế, biểu hiện lâm sàng và định hướng xử trí

1. Tổng quan

Cà rốt (Daucus carota) là một loại rau củ phổ biến, giàu dinh dưỡng và thường được sử dụng trong khẩu phần ăn hàng ngày. Tuy nhiên, một tỷ lệ nhỏ người có thể phát triển phản ứng dị ứng với cà rốt, chủ yếu ở dạng sống. Dị ứng cà rốt không nằm trong nhóm sáu dị ứng thực phẩm phổ biến nhất (gồm sữa, trứng, đậu phộng, hạt cây, đậu nành và lúa mì), song vẫn có thể gây ra phản ứng nghiêm trọng ở một số cá thể mẫn cảm.

2. Cơ chế bệnh sinh

Phần lớn các trường hợp dị ứng cà rốt liên quan đến hội chứng dị ứng qua đường miệng (Oral Allergy Syndrome - OAS). OAS xảy ra do phản ứng chéo giữa các protein thực vật (protein PR-10 và profilin) có trong thực phẩm và các protein trong phấn hoa (thường gặp nhất là phấn hoa cây bạch dương). Các protein này có cấu trúc tương đồng, dẫn đến đáp ứng miễn dịch chéo ở người đã mẫn cảm với phấn hoa.

Quá trình nấu chín phá vỡ cấu trúc protein gây dị ứng, do đó nhiều bệnh nhân có thể dung nạp cà rốt đã nấu chín mà không xuất hiện triệu chứng.

3. Triệu chứng lâm sàng

Phản ứng dị ứng với cà rốt có thể dao động từ nhẹ đến nặng, bao gồm:

• Triệu chứng nhẹ:

  • Ngứa, rát hoặc tê môi, miệng, họng

  • Cảm giác khó chịu vùng hầu họng ngay sau ăn cà rốt sống

• Triệu chứng trung bình – nặng:

  • Hắt hơi, chảy nước mắt

  • Thở khò khè, khó thở, co thắt phế quản

  • Sưng môi, lưỡi, họng

  • Ban đỏ, mày đay

• Phản vệ (anaphylaxis):

  • Là tình trạng cấp cứu đe dọa tính mạng, biểu hiện bằng khó thở, tụt huyết áp, sốc, cần được điều trị ngay lập tức bằng epinephrine tiêm bắp.

4. Yếu tố nguy cơ

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ dị ứng cà rốt gồm:

• Tiền sử dị ứng phấn hoa, đặc biệt là phấn hoa cây bạch dương (Betula verrucosa)

• Dị ứng theo mùa, hen phế quản, viêm da cơ địa (eczema)

• Tiền sử gia đình có người bị dị ứng thực phẩm hoặc dị ứng hô hấp

• Phản ứng chéo với các thực phẩm khác, như cần tây, táo, lê, kiwi, mơ, đào, hạnh nhân, hạt hướng dương

5. Chẩn đoán

Chẩn đoán dị ứng thực phẩm dựa trên:

• Tiền sử lâm sàng rõ ràng về triệu chứng sau khi tiêu thụ cà rốt sống

• Test dị ứng da (Skin Prick Test) hoặc xét nghiệm IgE đặc hiệu

• Test dung nạp thực phẩm (Food Challenge Test) trong môi trường y tế nếu cần xác định chính xác

6. Điều trị và quản lý

6.1. Nguyên tắc điều trị

• Tránh tiếp xúc với cà rốt sống là biện pháp phòng ngừa chính.

• Sử dụng cà rốt đã nấu chín có thể được dung nạp ở nhiều trường hợp, nhưng nên kiểm tra từng cá nhân.

• Thuốc kháng histamine đường uống: Được chỉ định với triệu chứng nhẹ.

• Epinephrine tiêm bắp (auto-injector): Dự phòng phản vệ cho những bệnh nhân có tiền sử phản ứng nặng.

6.2. Giáo dục bệnh nhân

• Bệnh nhân cần được hướng dẫn nhận biết triệu chứng sớm của dị ứng và cách xử trí ban đầu.

• Trẻ em có tiền sử dị ứng cần thông báo rõ cho người chăm sóc, giáo viên và trường học.

• Bệnh nhân dị ứng với cà rốt nên được tư vấn về khả năng phản ứng chéo với thực phẩm khác, cũng như các sản phẩm chứa chiết xuất cà rốt (nước ép, sinh tố...).

7. Kết luận

Dị ứng cà rốt là tình trạng hiếm gặp nhưng có thể gây hậu quả nghiêm trọng nếu không được chẩn đoán và quản lý kịp thời. Việc xác định đúng nguyên nhân, nhận diện triệu chứng sớm và tránh tiếp xúc với tác nhân gây dị ứng là nền tảng để phòng ngừa tái phát và đảm bảo an toàn cho người bệnh. Đối với những trường hợp có tiền sử dị ứng phấn hoa, hen suyễn hoặc eczema, cần được tầm soát nguy cơ dị ứng thực phẩm một cách chủ động và có kế hoạch điều trị dự phòng thích hợp.