Một số bệnh lý đường tiêu hóa thường gặp

Đường tiêu hóa đóng vai trò thiết yếu trong tiêu hóa, hấp thu dinh dưỡng và loại bỏ chất thải. Rối loạn tiêu hóa có thể biểu hiện bằng nhiều triệu chứng khác nhau và đôi khi cần được can thiệp y tế sớm. Bài viết dưới đây cung cấp thông tin tổng quan về một số bệnh lý tiêu hóa thường gặp và định hướng xử trí ban đầu.

1. Viêm dạ dày

Viêm dạ dày xảy ra khi lớp niêm mạc dạ dày bị kích thích hoặc tổn thương do acid tiêu hóa. Nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori

• Sử dụng kéo dài thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) như ibuprofen

• Lạm dụng rượu

• Căng thẳng kéo dài

Triệu chứng gồm đau vùng thượng vị, buồn nôn, đầy hơi. Việc điều trị tùy thuộc nguyên nhân, có thể bao gồm thuốc ức chế bài tiết acid, kháng sinh (nếu có H. pylori), hoặc thay đổi lối sống.

2. Loét dạ dày – tá tràng

Loét là các tổn thương ăn mòn lớp niêm mạc của dạ dày hoặc tá tràng. Nguyên nhân chính:

• H. pylori

• NSAIDs

• Hút thuốc và rượu

Biểu hiện thường là đau rát vùng thượng vị, tăng sau ăn hoặc khi đói. Điều trị gồm thuốc ức chế tiết acid, kháng sinh (nếu có nhiễm khuẩn), và ngưng NSAIDs nếu cần.

3. Viêm dạ dày – ruột do virus

Là tình trạng viêm cấp do nhiễm virus đường ruột, thường do norovirus hoặc rotavirus. Triệu chứng điển hình:

• Tiêu chảy phân lỏng

• Đau bụng quặn

• Buồn nôn và nôn

Bệnh thường tự giới hạn, điều trị chủ yếu là bù nước – điện giải. Cần nhập viện nếu có sốt cao, mất nước, hoặc phân/nôn có máu.

4. Ngộ độc thực phẩm

Do ăn phải thực phẩm nhiễm vi sinh vật gây bệnh (vi khuẩn, virus, ký sinh trùng). Biểu hiện thường là:

• Buồn nôn, nôn

• Tiêu chảy cấp

• Đau bụng

Trường hợp nhẹ tự khỏi. Tuy nhiên, nên đi khám khi tiêu chảy kéo dài >72 giờ, có máu trong phân/nôn, mất nước nặng, hoặc người có bệnh nền.

5. Hội chứng ruột kích thích (IBS)

Là rối loạn chức năng ruột không có tổn thương thực thể, thường gặp ở người trẻ. Triệu chứng:

• Đau bụng tái diễn

• Đầy hơi

• Thay đổi thói quen đại tiện (tiêu chảy hoặc táo bón)

Điều trị bao gồm điều chỉnh chế độ ăn, giảm căng thẳng, và sử dụng thuốc theo chỉ định bác sĩ.

6. Không dung nạp Lactose

Do thiếu men lactase, khiến lactose (đường sữa) không được tiêu hóa hoàn toàn, gây:

• Đầy hơi, chướng bụng

• Tiêu chảy sau ăn sữa hoặc sản phẩm từ sữa

Quản lý bằng cách hạn chế thực phẩm chứa lactose, sử dụng sản phẩm không lactose hoặc bổ sung men lactase.

7. Dị ứng thực phẩm

Là phản ứng miễn dịch quá mức với một số thực phẩm (trứng, sữa, đậu phộng, hải sản). Triệu chứng:

• Đau bụng, buồn nôn

• Ngứa miệng, phù nề môi - lưỡi - họng

• Phản vệ (nặng)

Điều trị gồm tránh dị nguyên và mang theo epinephrine (trong trường hợp có tiền sử phản vệ).

8. Viêm ruột thừa

Tình trạng viêm cấp tính của ruột thừa, thường do tắc nghẽn lòng ruột thừa. Triệu chứng điển hình:

• Đau bụng bắt đầu quanh rốn, sau đó khu trú hố chậu phải

• Sốt, buồn nôn

Cần can thiệp phẫu thuật sớm để tránh vỡ ruột thừa và biến chứng viêm phúc mạc.

9. Cơn đau túi mật (do sỏi mật)

Sỏi mật có thể gây tắc nghẽn đường dẫn mật, gây:

• Đau vùng hạ sườn phải lan lên vai

• Buồn nôn, sốt, nước tiểu sẫm màu, phân bạc màu

Cơn đau kéo dài cần được chẩn đoán hình ảnh và có thể chỉ định phẫu thuật cắt túi mật.

10. Thoát vị kẹt

Thoát vị xảy ra khi ruột chui qua điểm yếu của thành bụng. Nếu bị kẹt, có thể gây hoại tử ruột:

• Đau bụng dữ dội

• Không thể đẩy khối thoát vị trở lại

• Nôn, táo bón

Cần được xử lý ngoại khoa khẩn cấp.

11. Táo bón

Được định nghĩa là số lần đại tiện <3 lần/tuần kèm theo phân cứng, rặn nhiều. Nguyên nhân thường do:

• Thiếu chất xơ, ít vận động

• Bệnh lý nội khoa, thuốc

Quản lý bằng thay đổi lối sống và dùng thuốc nhuận tràng nếu cần. Cần thăm khám nếu táo bón kéo dài, có kèm sụt cân, thiếu máu, máu trong phân.

12. Viêm tụy

Là tình trạng viêm cấp/mạn của tuyến tụy, nguyên nhân phổ biến gồm sỏi mật và rượu. Triệu chứng:

• Đau bụng trên, lan ra sau lưng

• Buồn nôn, nôn, sốt

Điều trị nội khoa, nhịn ăn – bù dịch, giảm đau. Trường hợp nặng cần nhập viện.

13. Bệnh viêm ruột (IBD)

Gồm viêm loét đại tràng và bệnh Crohn – là rối loạn miễn dịch mạn tính gây viêm đường tiêu hóa. Triệu chứng:

• Tiêu chảy máu, đau bụng, sốt

• Mệt mỏi, sụt cân

Điều trị lâu dài với thuốc ức chế miễn dịch, sinh học và điều chỉnh lối sống.

14. Viêm túi thừa

Túi thừa là các túi nhỏ hình thành trong niêm mạc đại tràng. Viêm túi thừa xảy ra khi các túi này bị viêm hoặc nhiễm trùng:

• Đau bụng dưới trái

• Sốt, rối loạn tiêu hóa

Điều trị bằng kháng sinh, nghỉ ngơi, thay đổi chế độ ăn. Trường hợp nặng có thể cần phẫu thuật.

Kết luận

Các rối loạn tiêu hóa rất đa dạng về biểu hiện và nguyên nhân. Việc nhận diện sớm triệu chứng và tìm đến cơ sở y tế khi cần thiết có vai trò then chốt trong điều trị hiệu quả và phòng ngừa biến chứng. Nếu bạn có triệu chứng tiêu hóa kéo dài, nặng hoặc bất thường, hãy chủ động tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa.