Probiotics và vai trò trong duy trì sức khỏe âm đạo

1. Tổng quan

Probiotics là những vi sinh vật sống có lợi, chủ yếu thuộc chi Lactobacillus, có vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng hệ vi sinh vật đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa, tăng cường miễn dịch, và đặc biệt là bảo vệ sức khỏe âm đạo thông qua việc ức chế sự phát triển của các vi sinh vật gây bệnh.

Hệ vi sinh vật âm đạo khỏe mạnh, đặc biệt là khi chiếm ưu thế bởi Lactobacillus spp., giúp duy trì pH âm đạo ở mức axit (3,8–4,5), tạo môi trường bất lợi cho các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn kỵ khí, nấm Candida, và các vi khuẩn gây viêm âm đạo.

2. Các chủng Lactobacillus có lợi cho hệ vi sinh âm đạo

Một số chủng Lactobacillus được nghiên cứu và chứng minh có khả năng bám dính vào tế bào biểu mô âm đạo – cổ tử cung và ức chế mầm bệnh gồm:

• Lactobacillus crispatus

• Lactobacillus rhamnosus

• Lactobacillus acidophilus

• Lactobacillus gasseri

• Lactobacillus jensenii

• Lactobacillus reuteri

Các chủng này sản sinh axit lactic và hydrogen peroxide (H₂O₂) – những chất có tác dụng ức chế mạnh sự phát triển của các vi sinh vật gây bệnh.

3. Mất cân bằng hệ vi sinh âm đạo và các bệnh lý liên quan

3.1. Viêm âm đạo do vi khuẩn (Bacterial Vaginosis – BV)

• Xảy ra khi vi khuẩn hiếu khí và kỵ khí phát triển quá mức, làm giảm mật độ Lactobacillus và thay đổi pH âm đạo.

• Triệu chứng thường gặp:

  • Dịch tiết âm đạo loãng, màu trắng xám hoặc xanh lục

  • Mùi tanh rõ rệt, đặc biệt sau quan hệ tình dục hoặc trong kỳ kinh

• Điều trị thông thường là kháng sinh tại chỗ hoặc toàn thân. Tuy nhiên, tỷ lệ tái phát cao.

Lactobacillus crispatus đặt âm đạo sau điều trị kháng sinh cho thấy giảm nguy cơ tái phát BV trong vòng 3 tháng (Marcone et al., 2010).

3.2. Nhiễm nấm âm đạo (Vaginal Candidiasis)

• Tác nhân chính: Candida albicans

• Triệu chứng thường gặp:

  • Ngứa rát âm đạo – âm hộ

  • Dịch tiết đặc như bã đậu, không mùi

  • Đau khi giao hợp hoặc đi tiểu

• Điều trị chủ yếu bằng thuốc chống nấm (như fluconazole).

Lactobacillus rhamnosus được chứng minh là có khả năng:

• Tồn tại tốt trong môi trường âm đạo có pH acid

• Ức chế sự phát triển của Candida spp.

• Phục hồi hệ vi sinh vật âm đạo sau điều trị kháng nấm

4. Lactoferrin và tác động phối hợp với probiotics

Lactoferrin là một glycoprotein có đặc tính kháng khuẩn, kháng nấm và điều hòa miễn dịch, được tìm thấy trong sữa mẹ và dịch tiết sinh lý. Khi kết hợp với probiotics (qua đường uống hoặc đặt âm đạo), lactoferrin tăng hiệu quả phục hồi hệ vi sinh âm đạo và giảm tỷ lệ tái phát các nhiễm trùng phụ khoa.

5. Probiotics và pH âm đạo

• Âm đạo khỏe mạnh có pH từ 3,8 đến 4,5, giúp ức chế vi khuẩn gây bệnh.

• Lactobacillus spp. chuyển hóa glycogen thành axit lactic và H₂O₂, giúp duy trì pH axit và tăng cường hàng rào bảo vệ tự nhiên.

• Probiotics đường uống hoặc đặt âm đạo có thể khôi phục pH âm đạo, đặc biệt trong giai đoạn có nguy cơ mất cân bằng như sau điều trị kháng sinh, thay đổi nội tiết (chu kỳ, thai kỳ, mãn kinh), hoặc quan hệ tình dục không an toàn.

6. Lựa chọn probiotics cho sức khỏe âm đạo

Không phải tất cả các probiotics đều có tác dụng trên môi trường âm đạo. Các chủng được khuyến nghị dựa trên bằng chứng lâm sàng bao gồm:

Các chủng này có thể được bổ sung qua:

• Thực phẩm chức năng đường uống

• Dạng viên đặt âm đạo

• Thực phẩm lên men chứa probiotics (sữa chua, kefir, phô mai sống...)

7. Khuyến nghị lâm sàng

• Không tự ý sử dụng probiotics mà không có tư vấn từ chuyên gia y tế, đặc biệt ở bệnh nhân đang điều trị nhiễm trùng phụ khoa hoặc có bệnh lý nền.

• Theo dõi triệu chứng và đánh giá hiệu quả sau 4–8 tuần sử dụng.

• Nếu triệu chứng tái phát dù đã điều trị bằng thuốc và bổ sung probiotics, cần thăm khám chuyên khoa sản phụ khoa để loại trừ nguyên nhân thực thể.

8. Kết luận

Probiotics, đặc biệt là Lactobacillus crispatus và L. rhamnosus, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phục hồi hệ vi sinh âm đạo khỏe mạnh, phòng ngừa và hỗ trợ điều trị viêm âm đạo do vi khuẩn, nhiễm nấm và rối loạn pH. Việc lựa chọn chủng probiotics phù hợp và sử dụng đúng cách có thể mang lại lợi ích lâu dài cho sức khỏe sinh sản nữ giới.