Rối loạn lo âu: Định nghĩa, triệu chứng, chẩn đoán và các tình trạng liên quan

1. Định nghĩa

Rối loạn lo âu là trạng thái lo sợ hoặc lo lắng quá mức, không phù hợp với mức độ nguy hiểm thực tế của các tình huống, địa điểm, sự kiện hoặc vật thể tương đối an toàn, gây ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống và chức năng xã hội của người bệnh. Rối loạn này có thể được chẩn đoán khi cảm giác lo âu kéo dài ít nhất từ 1 đến 6 tháng tùy theo từng loại rối loạn cụ thể.

2. Triệu chứng

Người mắc rối loạn lo âu thường biểu hiện sự kết hợp của các triệu chứng tâm lý và thể chất.

• Triệu chứng tâm lý:

  • Cảm giác lo sợ hoặc sợ hãi thường trực

  • Cảm giác bồn chồn, khó chịu

  • Căng thẳng quá mức

  • Dự đoán tiêu cực hoặc thường xuyên tưởng tượng điều xấu xảy ra

  • Quan sát và chú ý thái quá đến các dấu hiệu nguy hiểm

• Triệu chứng thể chất:

  • Nhịp tim nhanh hoặc cảm giác tim đập mạnh

  • Khó thở hoặc hụt hơi

  • Đổ mồ hôi nhiều

  • Run rẩy hoặc co giật cơ

  • Đau đầu, mệt mỏi

  • Mất ngủ

  • Buồn nôn, đau bụng

  • Tiểu tiện nhiều lần hoặc tiêu chảy

3. Cơn hoảng loạn

Cơn hoảng loạn (panic attack) là sự khởi phát đột ngột của cảm giác sợ hãi dữ dội hoặc khó chịu, đạt đỉnh điểm trong vòng khoảng 10 phút và thường kéo dài không quá 30 phút. Theo Hiệp hội Lo âu và Trầm cảm Hoa Kỳ, cơn hoảng loạn kèm theo ít nhất 4 trong số các triệu chứng sau:

• Đánh trống ngực hoặc tim đập nhanh

• Đổ mồ hôi

• Run rẩy

• Cảm giác khó thở hoặc nghẹt thở

• Cảm giác nghẹn họng

• Đau hoặc khó chịu ngực

• Buồn nôn hoặc đau bụng

• Hoa mắt, chóng mặt, choáng ngất

• Cảm giác lạnh hoặc nóng bừng

• Dị cảm (tê, ngứa ran)

• Cảm giác mất thực tại hoặc tách rời khỏi bản thân

• Sợ mất kiểm soát hoặc “phát điên”

• Sợ chết

Cơn hoảng loạn có thể xảy ra trong hoặc ngoài bối cảnh sự kiện cụ thể, với ước tính khoảng 23% dân số từng trải qua ít nhất một cơn hoảng loạn trong đời. Tái phát cơn hoảng loạn nhiều lần có thể dẫn đến chẩn đoán rối loạn hoảng sợ, đặc trưng bởi nỗi lo dai dẳng về các cơn hoảng loạn trong tương lai hoặc hậu quả của chúng.

4. Phân biệt lo âu với các tình trạng bệnh lý khác

Một số triệu chứng thực thể của lo âu có thể tương tự các bệnh lý y khoa, bao gồm:

• Bệnh tim mạch

• Bệnh cường giáp

• Trầm cảm

• Bệnh Lyme

• Bệnh Alzheimer

• Bệnh Parkinson

Lo âu thường đi kèm với các bệnh mãn tính như tiểu đường, HIV/AIDS, viêm gan C, đa xơ cứng, viêm khớp dạng thấp. Ngoài ra, lo âu cũng có thể là dấu hiệu tiền triệu của suy giảm nhận thức liên quan bệnh Parkinson và Alzheimer.

Một đánh giá năm 2018 chỉ ra lo âu là yếu tố nguy cơ đối với bệnh Alzheimer và sa sút trí tuệ mạch máu. Cơ chế tiềm năng liên quan đến hormone stress cortisol, sản sinh quá mức trong trạng thái lo âu, có thể gây tổn thương các vùng não chịu trách nhiệm về trí nhớ và chức năng điều hành.

5. Chẩn đoán

Quá trình chẩn đoán rối loạn lo âu bao gồm:

• Hỏi bệnh kỹ càng về triệu chứng hiện tại, tiền sử bệnh và các yếu tố liên quan.

• Khám lâm sàng và thực hiện các xét nghiệm cần thiết để loại trừ nguyên nhân bệnh lý y khoa khác.

• Tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa tâm thần hoặc nhà tâm lý học để đánh giá, phân loại chính xác loại rối loạn lo âu.

• Đánh giá đồng thời các rối loạn tâm thần kèm theo như trầm cảm.

Việc can thiệp sớm giúp cải thiện hiệu quả điều trị và hạn chế biến chứng.

6. Kết luận

Rối loạn lo âu là một tình trạng phổ biến nhưng phức tạp, ảnh hưởng đến cả thể chất và tinh thần. Hiểu rõ các triệu chứng và cơ chế bệnh học giúp phát hiện sớm và điều trị hiệu quả. Người bệnh cần được tư vấn và hỗ trợ bởi đội ngũ y tế chuyên nghiệp để nâng cao chất lượng cuộc sống.