Sương mù não (Brain Fog): Đặc điểm lâm sàng, nguyên nhân và định hướng xử trí

1. Định nghĩa và biểu hiện lâm sàng

Sương mù não (brain fog) không phải là một chẩn đoán y khoa chính thức, mà là một thuật ngữ mô tả tình trạng rối loạn chức năng nhận thức mức độ nhẹ đến trung bình, thường gặp trong lâm sàng. Người bệnh có thể biểu hiện:

• Giảm trí nhớ ngắn hạn

• Khó tập trung hoặc dễ mất tập trung

• Suy giảm khả năng tư duy logic hoặc lập luận

• Cảm giác mệt mỏi về mặt tinh thần

• Thiếu minh mẫn hoặc cảm giác “mơ hồ”, không tỉnh táo

Tình trạng này có thể gây ảnh hưởng đến hiệu suất làm việc, học tập và sinh hoạt hàng ngày. Trong phần lớn trường hợp, sương mù não có tính chất tạm thời và có thể cải thiện khi loại trừ được nguyên nhân nền.

2. Các nguyên nhân thường gặp gây sương mù não

Sương mù não có thể là biểu hiện thứ phát của nhiều rối loạn nội khoa hoặc yếu tố môi trường. Các nguyên nhân thường gặp bao gồm:

2.1. Căng thẳng tâm lý (stress) kéo dài

Stress mạn tính có thể dẫn đến rối loạn trục hạ đồi – tuyến yên – thượng thận (HPA axis), ảnh hưởng đến hoạt động thần kinh và nội tiết, từ đó làm giảm khả năng tập trung, tăng nguy cơ lo âu và trầm cảm – là các yếu tố liên quan đến sương mù não.

2.2. Rối loạn giấc ngủ

Thiếu ngủ hoặc chất lượng giấc ngủ kém ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của hệ thần kinh trung ương. Người trưởng thành cần ngủ từ 7,5 – 9 giờ mỗi đêm để đảm bảo phục hồi chức năng nhận thức.

2.3. Thay đổi nội tiết tố

• Trong thai kỳ: Nồng độ estrogen và progesterone tăng cao có thể ảnh hưởng đến trí nhớ và khả năng tập trung.

• Giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh: Sự sụt giảm estrogen được cho là có liên quan đến các rối loạn nhận thức nhẹ, bao gồm cảm giác “não chậm”, đãng trí và kém minh mẫn.

2.4. Thiếu vi chất dinh dưỡng

Vitamin nhóm B, đặc biệt là B12, đóng vai trò quan trọng trong quá trình dẫn truyền thần kinh và tạo myelin. Thiếu hụt vitamin B12 có thể gây rối loạn thần kinh, biểu hiện dưới dạng mệt mỏi, khó tập trung, và sương mù não.

2.5. Tác dụng phụ của thuốc

Một số thuốc như thuốc ngủ, thuốc chống loạn thần, thuốc kháng histamin thế hệ 1 hoặc thuốc hóa trị có thể gây tác dụng phụ ảnh hưởng đến khả năng tập trung. Trong trường hợp nghi ngờ liên quan đến thuốc, cần tham vấn bác sĩ điều trị để điều chỉnh liều hoặc thay thế thuốc.

2.6. Bệnh lý nền

Sương mù não là triệu chứng có thể gặp trong nhiều bệnh lý, đặc biệt là:

• Thiếu máu

• Trầm cảm

• Đái tháo đường

• Hội chứng Sjögren

• Đau nửa đầu

• Bệnh Alzheimer giai đoạn sớm

• Suy giáp

• Lupus ban đỏ hệ thống

• Viêm khớp dạng thấp

• Bệnh đa xơ cứng (Multiple Sclerosis)

• Hội chứng mệt mỏi mạn tính (Chronic Fatigue Syndrome)

• Mất nước hoặc rối loạn điện giải

3. Định hướng xử trí

Việc điều trị sương mù não cần dựa trên việc xác định và can thiệp vào nguyên nhân nền. Các biện pháp can thiệp có thể bao gồm:

3.1. Điều trị nguyên nhân

• Nếu do thiếu máu: Bổ sung sắt hoặc các nguyên nhân liên quan (thiếu folate, B12)

• Nếu do bệnh lý nội tiết (suy giáp, tiểu đường): Điều chỉnh điều trị nền

• Nếu do bệnh tự miễn: Có thể cân nhắc sử dụng corticosteroid hoặc thuốc điều hòa miễn dịch theo chỉ định chuyên khoa

3.2. Biện pháp hỗ trợ và thay đổi lối sống

• Đảm bảo giấc ngủ chất lượng, ngủ đủ 8–9 tiếng mỗi đêm

• Kiểm soát stress bằng thiền, yoga, trị liệu hành vi nhận thức nếu cần

• Tăng cường vận động thể chất

• Tăng cường protein, rau củ, trái cây và chất béo lành mạnh trong khẩu phần ăn

• Hạn chế rượu, caffeine và các chất kích thích

• Tăng cường các hoạt động tạo hứng thú và kích thích não bộ (đọc sách, chơi nhạc cụ, giao tiếp xã hội)

4. Kết luận

Sương mù não là biểu hiện rối loạn chức năng nhận thức không đặc hiệu, thường gặp trong lâm sàng và có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống nếu kéo dài. Việc thăm khám toàn diện để tìm nguyên nhân nền, kết hợp với điều chỉnh lối sống là giải pháp điều trị hiệu quả. Người bệnh cần được theo dõi và tư vấn y tế nếu tình trạng kéo dài hoặc nặng dần, nhằm loại trừ các bệnh lý thần kinh hoặc nội tiết nghiêm trọng.