Tác dụng tiềm năng của một số dược liệu trong hỗ trợ cải thiện rối loạn lipid máu

1. Tổng quan về cholesterol và rối loạn lipid máu

Cholesterol là một thành phần thiết yếu của màng tế bào và là tiền chất cho nhiều hormone steroid và acid mật. Gan là cơ quan chủ yếu tổng hợp cholesterol và điều hòa nồng độ cholesterol huyết thanh thông qua quá trình tổng hợp nội sinh và tái hấp thu qua đường mật. Cholesterol trong máu được vận chuyển bởi các lipoprotein, trong đó hai loại chính là:

• Lipoprotein mật độ thấp (Low-Density Lipoprotein – LDL): thường được gọi là “cholesterol xấu” do có khả năng xâm nhập vào thành mạch và thúc đẩy hình thành mảng xơ vữa.

• Lipoprotein mật độ cao (High-Density Lipoprotein – HDL): được xem là “cholesterol tốt” vì tham gia vận chuyển cholesterol dư thừa từ mô ngoại vi về gan để thải trừ.

Ngoài ra, triglyceride là một dạng lipid khác có liên quan đến nguy cơ tim mạch, thường gia tăng khi khẩu phần ăn dư thừa năng lượng hoặc có sự rối loạn chuyển hóa.

Các biện pháp kiểm soát rối loạn lipid máu bao gồm điều chỉnh lối sống (chế độ ăn, vận động thể lực) và điều trị bằng thuốc hạ lipid máu. Ngoài ra, một số dược liệu có nguồn gốc thảo mộc cũng đã được nghiên cứu bước đầu về khả năng hỗ trợ giảm cholesterol. Tuy nhiên, người bệnh cần được tư vấn y khoa trước khi sử dụng nhằm đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.

2. Một số dược liệu có tiềm năng hỗ trợ hạ lipid máu

2.1. Hạt và lá cỏ cà ri (Trigonella foenum-graecum)

Một phân tích tổng hợp năm 2020 cho thấy việc sử dụng cỏ cà ri có thể giúp giảm nồng độ cholesterol ở bệnh nhân đái tháo đường. Tuy nhiên, các tác giả cũng nhấn mạnh rằng cần thêm các nghiên cứu lâm sàng với thiết kế chất lượng cao hơn để xác nhận hiệu quả và liều lượng thích hợp.

2.2. Chiết xuất lá atiso (Cynara scolymus)

Phân tích tổng hợp năm 2018 ghi nhận chiết xuất lá atiso có khả năng giảm LDL-cholesterol và triglyceride, đặc biệt ở những người tăng lipid máu. Các kết quả cho thấy tiềm năng ứng dụng chiết xuất atiso như một liệu pháp hỗ trợ cùng với thuốc hạ lipid máu. Tuy nhiên, hiệu quả chỉ được ghi nhận ở nhóm có nồng độ lipid huyết thanh tăng cao.

2.3. Cỏ thi (Achillea millefolium)

Cỏ thi được sử dụng trong y học cổ truyền, và một số nghiên cứu tiền lâm sàng ghi nhận tác dụng làm thay đổi lipid huyết thanh ở động vật. Một nghiên cứu năm 2019 quan sát thấy chiết xuất cỏ thi làm thay đổi chuyển hóa lipid trong ống nghiệm. Tuy nhiên, dữ liệu lâm sàng ở người còn hạn chế và chưa đủ bằng chứng để khuyến nghị sử dụng cỏ thi cho mục tiêu giảm cholesterol.

2.4. Húng quế (Ocimum sanctum, còn gọi là tulsi)

Nghiên cứu năm 2018 trên người lớn tuổi bị rối loạn chuyển hóa cho thấy húng quế với liều từ 1g/ngày có thể làm giảm LDL và cholesterol toàn phần trong ngắn hạn. Tuy nhiên, các tác dụng này cần được đánh giá thêm về tính bền vững và hiệu quả lâu dài qua các nghiên cứu quy mô lớn hơn.

2.5. Gừng (Zingiber officinale)

Một đánh giá hệ thống và phân tích tổng hợp năm 2018 cho thấy gừng với liều <2g/ngày có thể hỗ trợ giảm LDL-cholesterol và triglyceride. Dù vậy, các nhà nghiên cứu vẫn khuyến nghị cần thêm các thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên có đối chứng để củng cố bằng chứng.

2.6. Nghệ (Curcuma longa)

Hoạt chất chính trong nghệ là curcumin được cho là có khả năng cải thiện nồng độ lipid huyết thanh và giảm nguy cơ tim mạch. Một nghiên cứu năm 2017 ghi nhận tác dụng bảo vệ tim mạch ở nhóm có nguy cơ cao. Tuy nhiên, liều dùng, thời gian sử dụng và hồ sơ an toàn cần được xác định rõ qua các thử nghiệm lâm sàng sâu hơn.

2.7. Hương thảo (Rosmarinus officinalis)

Một nghiên cứu năm 2014 ghi nhận việc sử dụng 2.5–10g bột hương thảo mỗi ngày giúp giảm cholesterol toàn phần. Mặc dù kết quả khả quan, nhưng nghiên cứu có cỡ mẫu nhỏ, do đó chưa thể đưa ra khuyến nghị chính thức.

3. Khuyến cáo lâm sàng

• Bệnh nhân cần tuân thủ phác đồ điều trị được bác sĩ chỉ định, không tự ý ngưng thuốc hạ lipid máu.

• Thảo dược có thể tương tác với thuốc đang sử dụng, gây ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị hoặc làm tăng nguy cơ tác dụng phụ.

• Việc sử dụng dược liệu nên được theo dõi bởi chuyên gia y tế, đặc biệt ở những bệnh nhân có bệnh lý nền (đái tháo đường, tăng huyết áp, bệnh tim mạch...).

• Ngoài việc cân nhắc sử dụng thảo dược, người bệnh nên duy trì chế độ ăn lành mạnh như chế độ ăn Địa Trung Hải – giàu rau củ, cá, dầu ôliu, hạt – và duy trì hoạt động thể lực đều đặn theo khuyến cáo của Hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA).