Tầm quan trọng của số lượng và chất lượng tinh trùng trong khả năng sinh sản nam giới

1. Tổng quan

Việc thụ thai tự nhiên chỉ cần một tinh trùng xâm nhập và thụ tinh với một noãn. Tuy nhiên, để tăng xác suất thụ tinh thành công, số lượng và chất lượng tinh trùng có vai trò rất quan trọng. Khi xuất tinh, càng có nhiều tinh trùng khỏe mạnh trong tinh dịch, khả năng một tinh trùng tiếp cận được với trứng và xảy ra thụ tinh càng cao.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mật độ tinh trùng bình thường dao động từ 40 triệu đến 300 triệu tinh trùng/mL tinh dịch. Số lượng tinh trùng được coi là thấp khi dưới 20 triệu tinh trùng/mL. Tuy nhiên, ngay cả ở mức 20 triệu/mL, khả năng thụ thai vẫn có thể xảy ra nếu chất lượng tinh trùng tốt.

2. Các yếu tố giúp cải thiện số lượng và chất lượng tinh trùng

2.1. Kiểm soát cân nặng

Béo phì và thừa cân có liên quan đến giảm mật độ tinh trùng, giảm khả năng di động và bất thường về hình dạng tinh trùng. Giảm cân, đặc biệt ở những người có chỉ số khối cơ thể (BMI) cao, đã được chứng minh có thể cải thiện đáng kể số lượng và chất lượng tinh trùng.

2.2. Duy trì hoạt động thể chất

Tập luyện thể dục đều đặn giúp cải thiện chức năng nội tiết, tăng nồng độ testosterone và cải thiện chất lượng tinh dịch. Nghiên cứu cho thấy các hình thức vận động như tập tạ và các hoạt động ngoài trời có thể có lợi cho sức khỏe sinh sản nam giới hơn so với các hình thức vận động khác.

2.3. Bổ sung vi chất

Một số vitamin và vi chất đóng vai trò quan trọng đối với chất lượng tinh trùng, bao gồm:

• Vitamin C: cải thiện nồng độ và khả năng di động của tinh trùng.

• Vitamin D: nồng độ vitamin D thấp có liên quan đến tỷ lệ thụ thai thấp hơn.

• Vitamin E và Coenzyme Q10: giúp chống oxy hóa, bảo vệ tinh trùng khỏi tổn thương do gốc tự do.

Khuyến cáo nên kiểm tra nồng độ vi chất trong máu và bổ sung dưới sự hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa.

2.4. Tránh sử dụng chất kích thích

Các chất gây nghiện có ảnh hưởng tiêu cực đến quá trình sinh tinh:

• Rượu (≥2 đơn vị cồn/ngày) làm suy giảm chất lượng tinh dịch.

• Thuốc lá, ma túy (cocaine, cần sa) và steroid đồng hóa có thể làm giảm số lượng và chất lượng tinh trùng, thậm chí dẫn đến vô tinh.

• Nếu gặp khó khăn trong việc ngưng sử dụng, nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn và hỗ trợ điều trị nghiện chất.

2.5. Hạn chế tiếp xúc với môi trường độc hại

Các yếu tố độc hại từ môi trường và nghề nghiệp có thể ảnh hưởng đến chức năng sinh tinh, bao gồm:

• Kim loại nặng (chì, cadmium, thủy ngân)

• Dung môi hữu cơ, thuốc trừ sâu, sơn, keo dán

• Nhiệt độ cao (ngồi lâu, tắm nước nóng, sauna)

• Bức xạ và từ trường

Khuyến cáo nên thay quần áo, tắm rửa ngay sau khi tiếp xúc và tránh tiếp xúc kéo dài trong giai đoạn chuẩn bị có con.

2.6. Lưu ý khi đi xe đạp

Một số nghiên cứu cho thấy việc đi xe đạp >5 giờ/tuần có thể làm giảm mật độ tinh trùng do áp lực kéo dài lên vùng đáy chậu và tăng nhiệt độ bìu. Kiểm tra tư thế ngồi và yên xe phù hợp có thể giúp giảm thiểu tác động này.

2.7. Mặc quần áo phù hợp

Việc mặc quần lót chật, chất liệu tổng hợp có thể làm tăng nhiệt độ vùng bìu, gây ảnh hưởng xấu đến quá trình sinh tinh. Nên sử dụng quần đùi hoặc quần lót cotton rộng, thoáng mát.

3. Chất lượng tinh trùng – các thông số cần đánh giá

Khả năng sinh sản nam giới không chỉ phụ thuộc vào số lượng tinh trùng mà còn bao gồm:

• Nồng độ tinh trùng (số lượng/mL)

• Tổng số tinh trùng mỗi lần xuất tinh

• Khả năng di động (tiến tới hiệu quả)

• Tỷ lệ hình dạng bình thường (morphology)

• Thể tích tinh dịch

Giảm chất lượng tinh trùng đang được ghi nhận ở nam giới trên toàn cầu, có thể liên quan đến lối sống, chế độ ăn uống, ô nhiễm môi trường và các yếu tố nội tiết.

4. Vai trò của số lượng tinh trùng trong hỗ trợ sinh sản

Số lượng và chất lượng tinh trùng có ảnh hưởng đến hiệu quả của các phương pháp hỗ trợ sinh sản:

• Thụ tinh trong ống nghiệm (IVF): Số lượng tinh trùng thấp có thể làm giảm khả năng thành công.

• Tiêm tinh trùng vào bào tương trứng (ICSI): Áp dụng khi số lượng tinh trùng rất thấp hoặc chất lượng tinh trùng kém, với tỷ lệ thành công phụ thuộc nhiều vào nguyên nhân nền và chất lượng trứng.

Dù sử dụng phương pháp nào, việc cải thiện chất lượng tinh trùng cũng giúp nâng cao khả năng thụ thai.

5. Khi nào cần khám bác sĩ?

• Các cặp vợ chồng <35 tuổi: nên đi khám sau 12 tháng quan hệ tình dục không dùng biện pháp tránh thai mà chưa thụ thai.

• Các cặp vợ chồng ≥35 tuổi: nên đi khám sau 6 tháng cố gắng thụ thai không thành công.

Ngoài ra, nên đi khám sớm hơn nếu:

• Có yếu tố nguy cơ (tiền sử bệnh lý, tiếp xúc hóa chất độc hại, hút thuốc, nghiện chất...).

• Từng có bất thường về cơ quan sinh dục hoặc tiền sử điều trị vô sinh.

Đánh giá ban đầu ở nam giới bao gồm xét nghiệm phân tích tinh dịch (spermogram), định lượng nội tiết tố (FSH, LH, testosterone...), siêu âm bìu và hệ thống sinh dục để phát hiện các bất thường (giãn tĩnh mạch thừng tinh, tắc ống dẫn tinh...).

6. Kết luận

Số lượng và chất lượng tinh trùng là yếu tố then chốt trong khả năng sinh sản của nam giới. Việc chủ động cải thiện lối sống, dinh dưỡng và tránh các yếu tố nguy cơ có thể làm tăng khả năng thụ thai tự nhiên và cải thiện hiệu quả điều trị trong các trường hợp cần can thiệp hỗ trợ sinh sản. Việc tầm soát sớm và tư vấn sinh sản hợp lý sẽ giúp các cặp vợ chồng tiết kiệm thời gian, chi phí và tăng cơ hội có con.