Thay đổi vị giác: Cơ chế, nguyên nhân và hướng tiếp cận lâm sàng

1. Khái niệm

Thay đổi vị giác (dysgeusia) là tình trạng rối loạn cảm nhận hương vị, trong đó bệnh nhân có thể cảm thấy vị giác bị biến đổi, giảm hoặc mất hoàn toàn. Ngoài ra, tình trạng này có thể bao gồm sự xuất hiện của các vị bất thường trong miệng, chẳng hạn như vị kim loại. Phần lớn các trường hợp chỉ mang tính tạm thời và mức độ ảnh hưởng một phần, rất hiếm khi mất hoàn toàn chức năng vị giác.

Theo thống kê, thay đổi vị giác có thể liên quan đến quá trình lão hóa, với khoảng 75% người trên 80 tuổi gặp phải tình trạng này.

2. Mối liên hệ giữa vị giác và khứu giác

Vị giác và khứu giác có mối liên hệ sinh lý chặt chẽ trong việc nhận diện hương vị thức ăn. Trong nhiều trường hợp, mặc dù chức năng của các nhú vị giác vẫn bình thường, nhưng rối loạn khứu giác (hyposmia hoặc anosmia) có thể làm giảm cảm nhận hương vị. Do đó, khi bệnh nhân có biểu hiện thay đổi vị giác, cần đánh giá chức năng khứu giác và xem xét thăm khám chuyên khoa Tai Mũi Họng để loại trừ các rối loạn liên quan.

3. Nguyên nhân

3.1. Nguyên nhân liên quan đến hệ hô hấp trên

• Nhiễm virus đường hô hấp trên: cảm lạnh thông thường, cúm.

• Viêm xoang cấp hoặc mạn.

• Viêm họng (bao gồm viêm họng hạt, viêm thanh quản).

• Viêm tuyến nước bọt.

3.2. Nguyên nhân tại chỗ và thói quen

• Hút thuốc lá (làm giảm khả năng cảm nhận vị).

• Viêm lợi, bệnh nha chu, mảng bám răng.

3.3. Nguyên nhân do thuốc và độc chất

• Một số thuốc điều trị: lithium, thuốc tuyến giáp, thuốc điều trị ung thư.

3.4. Nguyên nhân toàn thân và dinh dưỡng

• Hội chứng Sjögren.

• Thiếu vi chất: đặc biệt vitamin B12 và kẽm.

3.5. Nguyên nhân thần kinh trung ương

• Tổn thương hoặc rối loạn hệ thần kinh trung ương, ảnh hưởng tới dẫn truyền xung động từ các dây thần kinh liên quan đến vị giác (dây VII, IX, X).

• Một số bệnh lý thần kinh: đa xơ cứng (Multiple Sclerosis), liệt mặt Bell.

• Chấn thương đầu hoặc tai.

4. Hướng tiếp cận và điều trị

4.1. Điều trị nguyên nhân

• Nhiễm khuẩn đường hô hấp hoặc tuyến nước bọt: kháng sinh theo chỉ định.

• Viêm mũi dị ứng, cúm, cảm lạnh: điều trị triệu chứng bằng thuốc kháng histamine, thuốc chống ngạt mũi.

• Rối loạn thần kinh hoặc bệnh tự miễn: thuốc chuyên biệt theo nguyên nhân (theo phác đồ chuyên khoa).

4.2. Biện pháp hỗ trợ và thay đổi lối sống

• Cai thuốc lá: khả năng cảm nhận vị giác thường phục hồi đáng kể trong vòng 48 giờ sau khi ngừng hút.

• Vệ sinh răng miệng tốt: chải răng và dùng chỉ nha khoa để loại bỏ mảng bám, ngăn viêm lợi, từ đó cải thiện chức năng vị giác.

• Đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ, đặc biệt là vitamin B12 và kẽm.

5. Kết luận

Thay đổi vị giác là tình trạng thường gặp, đa nguyên nhân, trong đó phần lớn trường hợp có thể hồi phục khi loại bỏ yếu tố gây ra. Đánh giá toàn diện bao gồm khám lâm sàng, khai thác tiền sử bệnh, thói quen sinh hoạt và các yếu tố nguy cơ sẽ giúp định hướng nguyên nhân và điều trị hiệu quả, đồng thời cải thiện chất lượng sống của người bệnh.