✴️ Vitamin A (Retinol, Retinoic Acid): thiếu sẽ ra sao?

# Vitamin A là gì?

- Vitamin A là loại vitamin hòa tan trong mỡ, giữ vai trò quan trọng trong thị lực, tế bào phát triển, sinh sản, thai nhi, và hệ miễn dịch. Vitamin A cũng có thể chống oxy hóa bằng cách trung hòa các chất làm tổn thương tế nào.

- Có 2 loại vitamin A: Một là vitamin A dạng có sẵn (preformed như Retinol, Retinyl Esters) chỉ có trong thịt, khi hấp thụ vào cơ thể có thể sử dụng ngay, loại khác là tiền vitamin (provitamin-Carotenoid như Beta-Carotene) sẽ từ từ chuyển hóa thành vitamin A khi vào bên trong cơ thể. Cả hai loại này khi vào cơ thể sẽ được chuyển thành retinal và retinoic acid, là dạng hoạt động (active) vitamin A để tham gia vào quá trình trao đổi chất. Vitamin A được dự trữ trong gan dưới dạng retinyl esters, sau đó chuyển thành all-trans-retinol để bám vào các protein thụ thể của retinol, hòa vào máu di khắp cơ thể.

- Vitamin A có nhiều trong trái cây tươi rau quả nhiều màu sắc và sữa, thịt, gan, cá, và dầu cá.

# Vai trò quan trọng của Vitamin A

- Vitamin A được biết đến như một vitamin bổ dưỡng cho mắt, giúp chúng ta nhìn rõ cuộc đời. Retinal, là dạng hoạt động của Vitamin A, kết hợp với protein Opsin để tạo ra rhodospin, một phân tử quan trọng giúp mắt chúng ta nhận ra màu sắc và tầm nhìn ban đêm. Vitamin A còn giúp bảo vệ và duy trì giác mạc, là phần ngoài cùng của mắt. Vitamin A còn giúp bảo vệ màng kết (Conjunctiva) ở bên ngoài mắt. Vì vậy, mắt yếu, hay các vấn đề về mắt thì BS thường kiểm tra vitamin A. Các nghiên cứu chỉ ra vitamin A đầy đủ (nồng độ beta carotene, alpha carotene, và beta cryptoxanthin cao) có thể giảm rủi ro của bệnh AMD (bệnh thoái hóa điểm vàng) bằng các hoạt động chống oxyhoá và tổn thương lên võng mạc.

- Vitamin A giúp các mô liên kết khác duy trì chức năng như làn da, ruột, phổi, bàng quang, và tai trong. Vitamin A hỗ trợ hệ miễn dịch bằng cách hỗ trợ tế bào T cell phát triển. Vitamin A cực kỳ quan trọng trong việc phát triển mô phôi, vì vậy đóng vai trò đặc biệt của phôi thai trong giai đoạn đầu của thai nhi, nhưng quá nhiều vitamin A cũng có thể gâu nguy hiểm cho bé.

# Thiếu vitamin A thường xảy ra ở các nước kém phát triển

- Theo tổ chức y tế thế giới WHO, thiếu vitamin A thường xảy ra ở các nước nghèo khi chế độ dinh dưỡng không đầy đủ. Thiếu vitamin A có thể dẫn đến các triệu chứng nguy hiểm như mù mắt, là một trong những bệnh thường gặp ở các nước nghèo. Thiếu vitamin A còn dẫn đến các bệnh đường ruột như tiểu đường, tăng rủi ro các bệnh về máu, ảnh hưởng đến thai nhi.

# Triệu chứng khi thiếu vitamin A

- Thiếu vitamin A có thể có những triệu chứng sau: Mù hay yếu thị lực ban đêm, khô mắt hay ngứa đau mắt, nhiễm trùng, da khô, ngứa da, chậm phát triển ở trẻ em, hay vô sinh. Nhìn chung, đây là những triệu chứng không rõ ràng, cũng có thể xảy ra ở các bệnh khác nên quý vị cần gặp BS nếu có những triệu chứng trên và khoan vội kết luận các triệu chứng này là do thiếu vitamin A.

- Một số bệnh năng có rủi ro thiếu vitamin A cao như trẻ em sinh non, các bệnh nhân có bệnh mạn tính về đường ruột như Celiac, xơ gan, phẫu thuật đường ruột, và bệnh nhân ở các nước kém phát triển. Bệnh nhân tại Hoa Kỳ và Việt Nam ít có rủi ro thiếu vitamin A do có chế độ dinh dưỡng đầy đủ hơn.

# Triệu chứng khi dư (hay ngộ độc ) vitamin A

- Dùng quá nhiều vitamin A (nhất là qua dạng thực phẩm chức năng) có thể gây ngộ độc. Vitamin A có thể ngộ độc cấp tính (> 300,000 unit hay >100,00 RAE) hay mạn tính (>100,000 unit hay >33,000 RAE). Trong hai trường hợp, bệnh nhân có thể bị da vàng, nhức đầu, đau bụng, ói mửa, và chóng mặt. Ngộ độc vitamin A lâu dài có thể dẫn đến thay đổi ở da, tăng men gan, mệt mỏi và các triệu chứng không rõ ràng khác.

- Chẩn đoán ngộ độc vitamin A qua bệnh sử, dùng vitamin A, và có thể dùng kết quả Lab để xác nhận. Thường nồng độ vitamin A cao (>100 mcg/dl) hơn mức bình thường (28-86 mcg/dl). Trong vài trường hợp ngộ độc vitamin A khẩn cấp, nồng độ vitamin A có thể lên đến 2000 mcg/dl. Nồng độ Canxi cao cũng thường hay thấy với bệnh nhân bị ngộ độc vitamin A.

# Vitamin A tự nhiên tốt hơn vitamin A thực phẩm chức năng

- Nhiều sản phẩm thực phẩm chức năng quảng cáo vitamin A chất lượng cao. Thật ra, cách tốt nhất để cơ thể hấp thụ vitamin A (và nhiều loại vitamin và khoáng chất khác) bằng cách tự nhiên qua đường thực phẩm tươi sống. Đơn giản vì khi chúng ta ăn uống trái cây thực phẩm có vitamin A thì cơ thể cũng hấp thụ các loại chất khác, kèm thêm chất xơ, và quan trọng là không có chất bảo quản. Vitamin A trong thực phẩm chức năng thường có chất bảo quản để giữ và vitamin A loại này thường có nồng độ cao, dễ bị ngộ độc nếu dùng quá liều.

# Chúng ta cần bao nhiêu vitamin A mỗi ngày

- Liều dùng vitamin A hiện nay thường thấy là International Unit. Gần đây, viện y khoa Hoa Kỳ (IOM) chuyển liều dùng thành RAE (Retinol activity equivalent) để có cách tính hiệu quả hơn vì vitamin A dạng có sẵn (preformed) hấp thu vào cơ thể khác với tiền vitamin A (provitamin A). Nhìn chung, 1 mcg Retinol = 3.33 units.

- Liều dùng khuyến cáo hằng ngày cho người lớn là 900 mcg (3,000 IU) RAE cho nam và 700 mcg RAE (2,333 IU) cho nữ. Nhìn chung, nếu quý vị ăn uống cân bằng, có rau củ quả màu sáng cộng thêm thịt, sữa, thì sẽ có đầy đủ vitamin A.

# Vitamin A với chăm sóc da và chữa trị bệnh da liễu

- Kem Retinol (Vitamin A) là kem chống lão hoá hiệu quả mà tôi thường nói trên Youtube và Facebook. Dùng kem này quý vị cần theo dõi kỷ vì dùng quá liều có thể làm làn da khô rát. Thuốc chữa mụn hiệu quả Isotretinoin (Accutane) là một dạng thuốc uống vitamin A liều cao. Dùng thuốc này phải cực kỳ cẩn thận vì phụ nữ mang thai có thể có dị tật ở thai nhi.

# Tóm lại

- Vitamin A là một vitamin quan trọng hòa tan trong mỡ, đóng vai trò bảo vệ sức khỏe mắt, miễn dịch, và phát triển tế bào. Thiếu vitamin A ít khi xảy ra tại Hoa Kỳ hay Việt Nam.

- Dùng vitamin A tốt nhất từ thực phẩm tươi sống vì dễ hấp thu và ít có rủi ro bị ngộ độc. Dùng quá nhiều vitamin A dạng thực phẩm chức năng có thể gây ngộ độc.

- Vitamin A được dùng nhiều trong mỹ phẩm (kem chống lão hóa retinol) và chữa trị mụn hiệu quả.

BS Wynn Tran, Los Angeles, Hoa Kỳ