Đơn tướng quân

Tên tiếng việt: Đơn tướng quân

Tên khoa học: Syzygium formosum var. ternifulium (Roxb) Merr. Et Perry

Tên đồng nghĩa: Eugenia ternifolia Roxb., Eugenia formosa var. ternifolia (Roxb) Duth

Họ: Sim (Myrtaceae)

Công dụng: chữa mẩn ngứa, mề đay, dị ứng

A. Mô tả cây

Cây to, cao 10m hay hơn. Thân cành phân nhánh nhiều, vỏ mềm màu xám, có những vét sẹo do lá rụng để lại, cành non hơi có cạnh.
Lá to mọc đối, thường mọc vòng 3, rất sít nhau ở ngọn, phiến dài gần như không cuống, dài 20-30cm, rộng 8-12cm, gốc tròn, đầu tù hơi nhọn.
Cụm hoa mọc ở cành già, lá đã rụng. Hoa to dài, có 4 răng tròn; tràng 4-5 cánh, nhị nhiều có bao phấn thuôn.
Quả hình cầu, đài còn tồn tại
Mùa hoa: tháng 4-5, mùa quả tháng 6-7

B. Phân bố, thu hái và chế biến

Đơn tướng quân mọc hoang ở Phú Thọ (Chân Mộng), Hà Tây (Ba Vì), Bắc Cạn. Tại Hà Nội được trồng ở làng Đại Yên để dùng làm thuốc. Còn thấy miền Nam, Cămpuchia, Ấn Độ, Miến Điện.
Thường hái lá bánh tẻ. Thường dùng tươi, nhưng có thể phơi hay sấy khô cũng được.

C. Thành phần hoá học

Chưa thấy tài liệu nghiên cứu. Sơ bộ thấy có tinh dầu (chừng 2-3%), tannin.

D. Tác dụng dược lý

Năm 1968, Nguyễn Đức Minh (Phòng đông y thực nghiệm Viện nghiên cứu đông y, Y học thực hành 1968-số 152) đã thăm dò tính chất kháng sinh của đơn tướng quân đối với tự cầu khuẩn vàng và trực khuẩn Coli đi tới kết luận rằng: Vỏ và rễ cây không có tính chất kháng sinh. Nhưng lá tươi già hoặc non, lá úa, lá rụng và nụ đều có tính kháng sinh mạnh, đặc biệt là nụ. Mùa đông kháng sinh tập trung nhiều ở lá.
So sánh tính kháng sinh của lá tươi, lá phơi khô trong râm, ngoài nắng, sấy khô ở 70^o, chưng cách thủy ở 100^oC trong nửa giờ, thấy tính kháng sinh của lá đơn tướng quân không bị phá hủy khi sấy khô hay chưng cách thủy nửa giờ ở 100^oC.
Các tác giả còn thử chiết hoạt chất bằng các dung môi khác nhau như ête etylic, ête dầu hỏa, cồn 90o, cồn tuyệt đối, benzene, clorofoc, axeton, nước cốt lá, nước sắc 100^oC trong 1 giờ (1g lá khô/1ml) dầu lạc, dầu ve, mỡ lợn đã đi tới kết luận là hoạt chất trong đơn tướng quân tan trong nước và hầu hết trong các dung môi hữu cơ thông thường, tốt nhất là ête dầu hoả. Vững bền ở một môi trường có pH từ 2-9
Tác dụng kháng sinh mạnh đối với những vi trùng Gram +, không tác dụng đối với vi trùng Gram^–.

E. Công dụng và liều dùng

Nhân dân vẫn dùng đơn tướng quân sắc uống chữa mẩn ngứa, mề đay, dị ứng với liều mỗi ngày uống 100g lá tươi. Dùng ngoài để tắm ghẻ. Có thể chế tạo viên uống.

Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh

facebook.com/BVNTP