A. Mô tả cây
Cây bụi, cành gầy mảnh, đen nhạt, đôi khi họp từng 2 đến 3 cành trên cùng một đốt, dài 10-20cm. Lá có hình dạng thay đổi, hình trái xoan, hình bầu dục hay hình trứng ngược nhọn hay tù ở hai đầu, phiến lá rất mỏng, dài 1,5- 3cm, rộng 6-12mm, mặt trên màu sẫm hơn mặt dưới. Lá kèm hình tam giác hẹp. Cụm hoa hình chùm ở nách lá, gồm 3-4 hoa đực và cái. Quả hình cầu màu đen, dài 5mm, rộng 3mm. Hạt hình ba cạnh, màu nâu nhạt, có những đốm rất nhỏ.
B. Phân bố, thu hái và chế biến
C. Thành phần hóa học
D. Tác dụng dược lý
Phèn đen có tác dụng kháng khuẩn in vitro với E.coli, S.flexneri, B.subtilis. Cao phèn đen, được biệt là cao nước của lá có hoạt tính kháng Plasmodium falciparum in vitro, có tác dụng ức chế co thắt cơ trơn ruột.
Flavonoid toàn phần của phèn đen có tác dụng ức chế hoạt động của men polyphenol-oxydase huyết thanh người in vitro một cách rõ rệt, ngay cả với nồng độ thấp 0,017%. Mức độ ức chế men tăng theo nồng độ. Ta biết rằng hoạt tính của men polyphenoloxydase huyết thanh người tăng rõ rệt khi mắc các bệnh nhiễm khuẩn, trong các trạng thái viêm cấp tính, trong các bệnh bạch cầu, xơ gan, tăng năng tuyến giáp. Các flavonoid cũng ức chế khá mạnh men catalase in vitro trên huyết thanh người bình thường, mức độ tăng theo cùng nồng độ.
Đã áp dụng trên lâm sàng một cao lỏng bào chế từ 4 dược liệu: lá cây phèn đen, sim rừng, ngũ bội tử, xạ can để làm thuốc cầm máu dùng tại chỗ cho 100 ca cắt amidan.Thuốc đã có tác dụng cầm máu khá nhanh khi chấm quả cầu bông vào hốc amidan mới được bóc tách khỏi vị trí. Chỉ cần chấm bông thuốc 2 lần là hốc amidan rất sạch, trong khi dùng nước oxy già đến 4-5 lần. Ở bề mặt mới bóc tách, tổ chức liên kết săn lại, ngả màu sẫm khô ráo, không chảy máu tái phát.
E. Tính vị, công năng
Phèn đen vị chát, tính mát, có tác dụng làm mát, cầm máu, thu sáp và giảm đau, sát khuẩn, giải độc.
D. Công dụng và liều dùng
Bài thuốc có phèn đen
1. Chữa lỵ cấp tính
2. Chữa lỵ, tiêu chảy
3. Chữa bị đòn máu ứ ở trong nguy cấp
Lá phèn đen giã nhỏ, chế rượu vào vắt lấy nước uống. Hoặc dùng 40g sắc rồi chế thêm chén rượu uống.
4. Chữa nhọt độc mới phát
Lá phèn đen, lá bèo ván, giã nát đắp
5. Thuốc cầm máu dùng tại chỗ khi cắt amidan
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh