Thế nào là phình đại tràng?
Phình đại tràng (Megacolon) là sự giãn nở bất thường của đại tràng mà không phải do tắc nghẽn cơ học. Đi kèm với sự giản nở bất thường này là tình trạng tê liệt các nhu động bình thường của đường ruột. Khi nhu động ruột bị giảm khiến phân di chuyển chậm và bị hút hết nước ở đại tràng khiến chúng trở nên khô cứng hơn rất nhiều và không thể thải ra ngoài. Lâu ngày, phân cứ thế tích tụ khiến đại tràng bị phình ra.
Các triệu chứng thường gặp ở bệnh lý này ban đầu chỉ là khó chịu ở bụng, cứng bụng nhưng có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng hơn như thủng đại tràng, viêm phúc mạc hoặc nhiễm trùng huyết nếu không được điều trị.
Minh họa bệnh phình đại tràng
Nguyên nhân gây phình đại tràng
Megacolon có rất nhiều nguyên nhân, bao gồm nhiễm trùng, bệnh tật, thuốc men và các rối loạn bẩm sinh khác nhau. Nó cũng có thể xảy ra sau một cuộc phẫu thuật lớn; tuy nhiên, tình trạng bệnh thường vô căn, có nghĩa là nguyên nhân chính xác không được biết.
Nhiễm trùng
Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất của megacolon là nhiễm trùng. Điều này bao gồm nhiễm trùng do vi khuẩn như Clostridium difficile, Salmonella, Shigella và Campylobacter, cũng như nhiễm ký sinh trùng như Trypanosoma cruzi (thường được gọi là bệnh Chagas) và Entamoeba histolytica.
Bệnh thần kinh
Megacolon cũng có thể do nhiều bệnh thần kinh và hệ thống gây ra. Các nguyên nhân thần kinh thường gặp là bệnh thần kinh do đái tháo đường và bệnh Parkinson, trong khi nguyên nhân toàn thân bao gồm một số bệnh loạn dưỡng cơ, xơ cứng bì và lupus ban đỏ hệ thống.
Thuốc
Trong một số trường hợp hiếm hoi, megacolon có thể là tác dụng phụ của thuốc. Đáng chú ý nhất, các loại thuốc như Risperidone, Clozapine và Loperamide có liên quan đến việc tăng nguy cơ mắc megacolon.
Rối loạn bẩm sinh
Megacolon cũng có thể được gây ra bởi một số rối loạn bẩm sinh, như trường hợp của bệnh Hirschsprung, nơi thường quan sát thấy tắc nghẽn chức năng của ruột. Bệnh Hirschsprung là một rối loạn bẩm sinh của ruột kết, trong đó không có các tế bào thần kinh của đám rối cơ trong thành của nó, còn được gọi là tế bào hạch. Đây là một rối loạn hiếm gặp (1: 5000), với tỷ lệ hiện mắc ở nam gấp bốn lần nữ.
Bệnh Hirschsprung phát triển ở thai nhi trong giai đoạn đầu của thai kỳ. Một khuynh hướng di truyền đối với bệnh Hirschsprung có liên quan đến nhiễm sắc thể số 13, nơi một đột biến sai lệch tại vùng không được bảo vệ làm suy yếu chức năng của thụ thể W276C. Tuy nhiên, 7 gen khác dường như có liên quan. Nếu không được điều trị, bệnh nhân có thể bị viêm ruột .
Nguyên nhân khác
Các nguyên nhân khác có thể gây ra megacolon bao gồm mất cân bằng điện giải (ví dụ như hạ kali máu) và suy giáp.
Lạm dụng kháng sinh có hại cho đại tràng
Triệu chứng thường gặp khi phình đại tràng
Đối với trẻ
Hirschsprung thay đổi theo mức độ nghiêm trọng của tình trạng. Thông thường các dấu hiệu và triệu chứng xuất hiện ngay sau khi sinh, nhưng đôi khi trong một số trường hợp sẽ không có biểu hiện rõ ràng cho đến khi trẻ lớn hơn.
Thông thường, dấu hiệu rõ ràng nhất ở trẻ sơ sinh là không đi tiêu trong vòng 48 giờ sau khi sinh. Ngoài ra, các dấu hiệu và triệu chứng khác ở trẻ sơ sinh có thể bao gồm:
- Bụng sưng;
- Nôn, dịch nôn có thể có màu xanh lá cây hoặc nâu;
- Táo bón hoặc chướng khí, có thể làm cho trẻ sơ sinh quấy khóc;
- Bệnh tiêu chảy.
Đối với trẻ lớn hơn, các dấu hiệu và triệu chứng có thể bao gồm: bụng sưng, táo bón kéo dài, trẻ không thể tự đi đại tiện mà phải tiến hành tháo thụt, phân có màu đen và luôn trong trạng thái mệt mỏi, thể chất phát triển kém.
Đối với người lớn
Dấu hiệu phổ biến của bệnh phình đại tràng ở người lớn là táo bón kéo dài, đau bụng, chướng bụng…
Đối với trường hợp phình đại tràng nhiễm độc, các triệu chứng của tình trạng có thể xuất hiện đột ngột và bao gồm: đau bụng, chướng bụng, sốt, nhịp tim nhanh dẫn đến hiện tượng sốc, tiêu chảy ra máu…
Chẩn đoán bệnh phình đại tràng
Ngoài việc căn cứ vào những triệu chứng đã nêu ở trên thì phình đại tràng có thể được chẩn đoán một cách chính xác bằng các hình thức sau:
- Chụp X-quang: Thông qua kỹ thuật chụp X-quang có sử dụng chất cản quang ở vùng bụng của người bệnh, các bác sĩ có thể nhận thấy sự tương phản của đoạn ruột hẹp và đoạn ruột phình ra qua hình ảnh;
- Lấy mẫu mô sinh thiết: Các bác sĩ tiến hành lấy mẫu mô đại tràng để đem đi xét nghiệm qua đó xác định các tế bào thần kinh có bị thiếu hay không;
- Đo khả năng kiểm soát của các cơ xung quanh trực tràng: Đây là phương pháp ít phổ biến và thường được chỉ định cho đối tượng cho trẻ lớn và người trưởng thành.
Một ca chụp x-quang bụng
Các phương pháp điều trị phình đại tràng
Đối với trẻ
Tùy vào từng cấp độ bệnh mà có những phương pháp điều trị phình đại tràng khác nhau đối với trẻ.
- Trường hợp nhẹ: Trẻ có thể được chỉ định dùng thuốc kết hợp với chế độ ăn uống cùng sinh hoạt hợp lý là đã có thể làm giảm nhẹ các triệu chứng bệnh. Trong đó, cha mẹ nên áp dụng chế độ ăn nhiều chất xơ, tập cho trẻ thói quen đi cầu, sử dụng loại thuốc “xổ” để làm mềm phân hay bơm hậu môn, thụt tháo;
- Trong trường hợp nặng: Đối với những trường hợp nặng không thể điều trị bằng phương pháp nội khoa thì các bác sĩ có thể chỉ định việc phẫu thuật. Các bác sĩ sẽ tiến hành cắt bỏ phần đại tràng bất thường và sau đó nối phần đại tràng khỏe mạnh với hậu môn.
Đối với người lớn
Cũng tương tự như với phương pháp điều trị phình đại tràng ở trẻ nhỏ thì người lớn cũng được chỉ định điều trị theo nguyên nhân và mức độ bệnh. Theo đó, có hai phương pháp điều trị cơ bản là điều trị nội khoa (sử dụng thuốc) và ngoại khoa (phẫu thuật).
- Điều trị nội khoa:
Đối với từng nguyên nhân khác nhau thì người bệnh sẽ được chỉ định những loại thuốc khác nhau để tiến hành điều trị. Cụ thể:
– Nguyên nhân do viêm đại tràng, viêm loét đại tràng, bệnh Crohn thì có thể sử dụng các loại thuốc như thuốc chống viêm, Corticosteriod;
– Nguyên nhân do nhiễm trùng do các vi khuẩn thì chỉ định dùng các thuốc kháng sinh để giúp tiêu diệt vi khuẩn;
– Ngoài ra, người bệnh có thể sử dụng các thuốc nhuận tràng và kết hợp với chế độ ăn uống nhiều chất xơ để giảm thiểu tình trạng táo bón kéo dài.
- Điều trị ngoại khoa:
Khi các biện pháp nội khoa không làm thuyên giảm được tình trạng bệnh thì bác sĩ sẽ chỉ định biện pháp phẫu thuật để tiến hành cắt bỏ một phần hay toàn bộ đại tràng.
Kiểm soát bệnh phình đại tràng
Để kiểm soát tốt tình trạng bệnh thì ngoài việc sử dụng thuốc theo chỉ dẫn của bác sĩ thì người bệnh cần tuân thủ chế độ ăn uống và sinh hoạt điều độ, hợp lý như sau:
- Bổ sung chất xơ cần thiết: Một thực đơn giàu chất xơ chính là chìa khóa quan trọng trong việc kiểm soát tốt bệnh phình đại tràng ở cả trẻ em và người lớn. Một số loại thực phẩm giàu chất xơ như ngũ cốc nguyên hạt, trái cây, rau củ quả. Ngoài ra, bổ sung chất xơ cần tiến hành từ từ và được phân chia đều vào các bữa ăn tránh việc ăn ồ ạt quá nhiều chất xơ cùng một lúc nếu không muốn tình trạng táo bón càng nghiêm trọng hơn;
- Uống nước đầy đủ: Hãy đảm bảo cung cấp lượng nước cần thiết cho cơ thể mỗi ngày để giúp giảm thiểu tình trạng táo bón cũng như giúp cơ thể bù nước hiệu quả;
- Rèn luyện sức khỏe: Thông qua các bài tập thể dục có thể giúp tăng cường sức khỏe hay hỗ trợ việc đi đại tiện đều đặn mỗi ngày.
Phình đại tràng là căn bệnh hoàn toàn có thể điều trị được nếu phát hiện bệnh sớm và kịp thời.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
