Bệnh hậu sản: Nhận biết, cách điều tri và ngăn ngừa hiệu quả

Bệnh hậu sản là gì?

Bệnh hậu sản sau sinh là nhóm bệnh lý cả về tâm lý và thể chất mà người mẹ thường mắc phải trong thời gian ở cữ, thường là 42 ngày kể từ ngày sinh.

Cách nhận biết và điều trị những biến chứng hậu sản thường gặp

Nhiễm trùng sau sinh

Nhiễm trùng hậu sản là tình trạng nhiễm trùng xảy ra ở sản phụ sau khi sinh xuất phát từ đường sinh dục như âm đạo, cổ tử cung, tử cung trong khoảng 6 tuần đầu sau sinh. Nhiễm trùng hậu sản là một tai biến sản khoa xảy ra do nhiều nguyên nhân làm ảnh hưởng đến sức khỏe thậm chí đe dọa tính mạng của sản phụ. Các hình thái nhiễm trùng hậu sản thường gặp là nhiễm khuẩn tầng sinh môn, âm hộ, âm đạo; viêm niêm mạc tử cung, viêm tử cung và viêm quanh tử cung, viêm phúc mạc tiểu khung, viêm phúc mạc toàn bộ, nhiễm trùng huyết, viêm tắc tĩnh mạch

Triệu chứng nhận biết nhiễm trùng sau sinh

Sản dịch có mùi hôi
Có thể bị sốt
Tử cung co chậm và đau

Điều trị nhiễm khuẩn sau sinh

Không quan hệ sinh hoạt vợ chồng ngay sau sinh, khi mà sức khỏe chưa hồi phục. Cơ quan sinh sản rất cần được ‘nghỉ ngơi’ sau khi trải qua quá trình mang thai, vượt cạn, quan hệ tình dục sau sinh sớm sẽ dễ gây nên những tổn thương cho âm đạo và các cơ quan sinh sản, dẫn đến nhiễm trùng nhiễm khuẩn.
Hàng ngày phải giữ cho vùng kín luôn khô ráo, sạch sẽ, không nên dùng giấy thô nhám hay khăn ướt có mùi thơm để vệ sinh âm đạo.
Tránh đi lại nhiều, tránh vận động sớm trong giai đoạn 1 tháng sau sinh.
Thường xuyên vệ sinh, thay mới chăn ga gối đệm.
Vệ sinh vùng kín bằng nước đun sôi để ấm, tuyệt đối không thụt rửa sâu trong âm đạo để tránh gây tổn thương.
Thay quần lót liên tục để giữ cho vùng sinh dục khô ráo để tránh nhiễm khuẩn sau sinh cũng là việc sản phụ nên làm.
Nếu thấy sản dịch đổi màu hoặc có mùi hôi, bộ phận sinh dục đau rát, sưng tấy thì cần báo ngay cho bác sĩ. Sau khi sinh 2 tuần, hãy chủ động thăm khám lại để chắc chắn tình trạng sức khỏe của mình, đề phòng nhiễm khuẩn sau sinh và phát hiện những vấn đề, đưa ra phương án xử lý kịp thời.

Băng huyết sau sinh

Sản phụ được xác định là bị băng huyết sau sinh nếu như lượng máu tiếp tục ra trên 500ml sau sinh ngả âm đạo hoặc trên 1.000ml sau mổ lấy thai. Băng huyết sau sinh thường gặp ở những thai phụ sinh nhiều lần, con to, nạo thai nhiều lần, có vết mổ ở tử cung.

Triệu chứng nhận biết nguy cơ băng huyết sau sinh

Người bệnh có biểu hiện sốc: mệt, tím tái, da xanh xao, khát nước, mạch nhanh nhỏ, huyết áp có thể tụt thấp (chảy máu càng nặng thì huyết áp càng giảm nhiều)
Chảy máu ồ ạt từ tử cung qua âm đạo ra ngoài.
Ra máu với các mức độ và hình thái khác nhau
Một số trường hợp máu chảy không qua âm đạo nhiều nhưng đọng lại trong buồng tử cung hoặc tạo thành các khối huyết tụ.

Điều trị nguy cơ băng huyết sau sinh

Khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới về biện pháp khắc phục băng huyết sau sinh

Oxytocin truyền tĩnh mạch là loại thuốc co hồi tử cung đầu tay được khuyến cáo điều trị băng huyết sau sanh.
Nếu không có sẵn đường truyền Oxytocin hoặc chảy máu không đáp ứng với điều trị bằng oxytocin, thì việc sử dụng ergometrine đường tĩnh mạch, oxytocin-ergometrine phối hợp hoặc thuốc prostaglandin (bao gồm cả misoprostol ngậm dưới lưỡi 800mg) được khuyến cáo.
Nên ưu tiên truyền các dung dịch đẳng trương trước khi sử dụng các dung dịch keo trong hồi sức ban đầu cho phụ nữ bị băng huyết sau sinh.
Nên dùng acid tranexamic để điều trị băng huyết sau sanh nếu oxytocin và thuốc tăng co khác không cầm máu được hoặc nếu nghi ngờ chảy máu do chấn thương.
Xoa tử cung được đề nghị để điều trị băng huyết sau sinh.
Nếu sản phụ không đáp ứng với điều trị bằng thuốc tăng co tử cung hoặc không có sẵn thuốc tăng co tử cung, thì nên sử dụng bóng chèn lòng tử cung được khuyến cáo cho điều trị băng huyết sau sinh do đờ tử cung.
Nếu các biện pháp khác thất bại và nếu có điều kiện, có thể sử dụng thuyên tắc động mạch tử cung được khuyến cáo như là một điều trị băng huyết sau sinh do đờ tử cung.
Nếu máu không ngừng chảy mặc dù sản phụ đã được điều trị bằng các thuốc tăng co tử cung và can thiệp thủ thuật (như xoa bóp tử cung, bóng chèn lòng tử cung) thì can thiệp bằng phẫu thuật được khuyến cáo trong các trường hợp này.
Việc chèn tử cung bằng hai tay được khuyến cáo sử dụng tạm thời nhằm chèn ép chờ cho đến khi có biện pháp xử lý thích hợp khác trong điều trị băng huyết sau sinh do đờ tử cung sau khi sinh thường.
Việc chẹn động mạch chủ bên ngoài để điều trị băng huyết sau sinh do đờ tử cung sau khi sinh thường được khuyến cáo là một biện pháp tạm thời cho đến khi có phương pháp điều trị khác thích hợp được thực hiện.
Việc sử dụng chèn gạc buồng tử cung không được khuyến cáo cho điều trị băng huyết sau sinh do đờ tử cung sau sinh thường.
Nếu nhau thai không sổ tự nhiên, sử dụng Oxytocin 10UI tiêm tĩnh mạch và phối hợp với kéo dây rốn có kiểm soát được khuyến cáo.
Sử dụng ergometrine trong chảy máu do sót nhau không được khuyến cáo vì có thể làm co cứng tử cung làm nhau bị giữ lại trong buồng tử cung.
Không nên dùng prostaglandin E2 alpha (dinoprostone hoặc sulprostone) trong chảy máu do sót nhau.
Nên sử dụng kháng sinh đơn liều (ampicillin hoặc cephalosporin thế hệ I) trong trường hợp bóc nhau nhân tạo.

Băng huyết sau sinh là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến tử vong ở sản phụ, chiếm đến 35%. Băng huyết sau sinh là tai biến thường xảy ra trong vòng 24 giờ đầu sau khi sinh.

Bế sản dịch

Bế sản dịch là hiện tượng sản dịch không thoát ra ngoài được, ứ đọng lại trong tử cung. Sản phụ bị bế sản dịch nếu can thiệp muộn có thể dẫn tới rối loạn đông máu, chảy máu không cầm, nguy hiểm đến tính mạng.

Nhằm phòng tránh hiện tượng bế sản dịch sau sinh ở lại trong buồng tử cung, phụ nữ sau khi sinh bắt buộc phải kiểm tra cổ tử cung để xem có những dấu hiệu bất thường nào xảy ra hay không.

Thông thường, các bác sĩ thực hiện nong cổ tử cung để tống đẩy sản dịch, lấy hết phần dịch ứ đọng bên trong tử cung ra ngoài. Để an toàn thì sản phụ chỉ nên thực hiện thủ thuật này tại các cơ sở y tế uy tín, với điều kiện vệ sinh sạch sẽ mới tránh được nhiễm trùng và di chứng về sau.

Trên thực tế nong cổ tử cung là phương pháp an toàn, đơn giản trong điều trị bế sản dịch sau sinh mổ và sinh thường, bằng các thủ thuật nhẹ nhàng, các bác sĩ sẽ lấy tế bào, dịch ứ đọng và lớp tế bào bong tróc bên trong tử cung ra ngoài.

Một lưu ý nhỏ trước khi thực hiện nong cổ tử cung là sản phụ bắt buộc sẽ phải trải qua cuộc kiểm tra xem bên trong tử cung có sản dịch nhiều không.

Khi nằm ngủ không nên nằm vắt chéo hai chân lên nhau vì điều này có thể khiến cho sản dịch bị ứ lại trong buồng tử cung và không thể chảy hết ra ngoài.

Ngoài ra, nghỉ ngơi hợp lý và vận động nhẹ nhàng cũng là cách điều trị bế sản dịch sau sinh mổ hiệu quả. Quá trình vận động sẽ giúp tử cung co hồi rất tốt để tống dần sản dịch ra ngoài. Sau khi sinh mổ, tốt nhất sản phụ chỉ nên kiêng cữ sau sinh một cách hợp lý, nghỉ ngơi trong ngày đầu tiên, sau đó đứng dậy tập đi lại, vận động nhẹ nhàng để giúp cho dạ con co lại nhanh chóng đồng thời giúp cho sản dịch bị đẩy nhanh ra ngoài, hoàn thành xong quá trình hậu sản.

Tắc tia sữa, áp-xe vú

Tắc tia sữa

Hiện tượng tắc tia sữa là hiện tượng sữa không thoát ra ngoài được, hoặc thoát ra với lượng rất nhỏ mỗi khi bé mút hoặc có tác động giống như lực mút của trẻ, do sự chèn ép từ bên ngoài hay một lý do nào đó khiến ống dẫn sữa bị tắc bên trong. Tắc tia sữa nếu không xử lý kịp thời sẽ dẫn đến áp xe vú, thậm chí là hình thành xơ tuyến vú, nhiễm trùng.

Tắc tia sữa có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong suốt thời gian cho con bú, đặc biệt là những ngày đầu sau sinh.

Triệu chứng hiện tượng tắc tia sữa

Bầu vú căng, cứng, đau nhức, mức độ ngày càng tăng dần khiến người mẹ vô cùng đau đớn, khó chịu.
Khi sờ vào ngực thấy một hoặc nhiều cục cứng.
Sữa tiết ra ít hoặc không tiết ra.
Người mẹ có thể phát sốt.

Điều trị hiện tượng tắc tia sữa

Khi gặp hiện tượng tắc tia sữa, cách chữa hiệu quả là hãy duy trì việc cho bé bú sữa mẹ, tuyệt đối không cho ngưng bú để ngăn chặn cơn đau. Cho trẻ bú mẹ thường xuyên sẽ giúp tình trạng này giảm đi rất nhiều hoặc mẹ cũng có thể sử dụng máy hút sữa nhằm thông tia sữa bị tắc. Bên cạnh đó, bạn cũng có thể áp dụng một số biện pháp sau đây:

Hãy nhẹ nhàng massage bầu vú trong khi con đang bú hoặc đang hút sữa bằng máy. Ngoài ra, các chuyên gia cũng khuyến khích bạn nên nghỉ ngơi thật nhiều, bổ sung thêm nước để sữa tiết ra đều đặn hơn.
Cho bé bú bên ngực bị đau trước: Nếu bầu vú không quá đau đớn, bạn nên cho con bú ở ngực bị tắc tia sữa trước bởi lúc này con sẽ bú bằng lực mạnh nhất để hút sữa mẹ, nhờ đó giúp khai thông các tia sữa bị tắc.
Chườm ấm quanh bầu ngực có thể giúp sữa chảy đều đặn hơn.
Thay đổi tư thế cho con bú: Nếu thường xuyên bế con khi cho bé bú, bạn có thể chuyển sang tư thế nằm xuống, điều này sẽ giúp sữa trong các tia được hút hết ra ngoài.
Mẹ nên xoa bóp vùng ngực đau thường xuyên và đều đặn. Hãy bắt đầu từ bầu vú hướng dần vào trong núm vú. Áp dụng biện pháp chườm ấm trước khi cho con bú có thể giúp khai thông các tia sữa, hỗ trợ giảm đau và sưng.
Chế độ dinh dưỡng: Hãy uống thật nhiều nước, đồng thời bổ sung những loại thức ăn có khả năng tăng cường sức đề kháng.
Nghỉ ngơi: Tuy bạn khó có thể nghỉ ngơi khi phải chăm sóc con cả ngày nhưng điều này lại rất quan trọng. Khi bé ngủ, bạn hãy cố gắng chợp mắt cùng con. Ngoài ra, để tiết kiệm sức lực, bạn có thể để những đồ đạc thường xuyên sử dụng ở gần mình, chẳng hạn như tã lót, đồ chơi, bình sữa… Nếu có thể hãy nhờ người thân trông con hộ để được nghỉ ngơi.

Áp xe vú

Áp xe vú là hiện tượng xuất hiện các ổ viêm ở sâu bên trong tuyến vú. Các ổ viêm này do vi khuẩn gây ra, chủ yếu là liên cầu khuẩn và tụ cầu. Áp xe vú thường xảy ra ở phụ nữ cho con bú. Vi khuẩn từ đầu vú, lợi dụng các vết thương, theo ống dẫn sữa đi vào bên trong gây viêm nhiễm tuyến vú. Nếu không được xử lý kịp thời sẽ dẫn đến áp xe vú.

Triệu chứng của áp xe vú

Bệnh nhân sốt cao, rét run.
Vú sưng – nóng – đỏ – đau, khi thăm khám thấy các nhân mềm, có ổ chứa dịch ấn lõm. Hạch nách ấn đau, sữa có lẫn mủ vàng.
Siêu âm vú có nhiều ổ chứa dịch.
Xét nghiệm Công thức máu: bạch cầu trung tính tăng
Xét nghiệm CRP (C – reactive protein) tăng.
Chọc dò ổ viêm có mủ, cấy vi khuẩn làm kháng sinh đồ.
Trong một số trường hợp, áp xe vú có thể là dấu hiệu ung thư vú.

Điều trị áp xe vú

Cần nghỉ ngơi nhiều, không cho con bú bên áp xe
Nên ăn các thức ăn mềm, dễ tiêu hóa nhưng đảm bảo dinh dưỡng để phục hồi sức khỏe
Chỉ cho bú bên không áp xe hoặc vắt sữa để tránh nhiễm khuẩn cho cả em bé
Xoa bóp nhẹ nhàng, chườm nóng và vắt bỏ sữa để hỗ trợ thông tuyến sữa
Sử dụng thuốc kháng sinh, kháng viêm, giảm đau theo đúng chỉ định của bác sĩ. Trong trường hợp uống thuốc không thể điều trị triệt để bệnh thì bên vú áp xe có thể được trích rạch nhằm giải phóng lượng mủ nhưng chỉ thực hiện với vùng áp xe nông. Sau khi tháo mủ sẽ đặt ống dẫn lưu để bơm rửa các ổ dịch bằng dung dịch sát khuẩn và dùng thuốc kháng sinh toàn thân.

Ổ áp xe vú có thể hình thành ở trước tuyến, trong tuyến, sau tuyến. Tiến triển một ổ áp xe thường trải qua ba giai đoạn: viêm, tạo thành áp xe, hoại tử. Biến chứng nặng nề nhất của áp xe vú là hoại tử vú.

Táo bón và trĩ

Bệnh trĩ và táo bón có thể xuất hiện trong thời gian hậu sản cũng như lúc phụ nữ mang thai. Tình trạng này đôi lúc trở nên trầm trọng hơn do sự tăng kích thước của tử cung tạo áp lực lên các tĩnh mạch bụng dưới.

Biện pháp cải thiện có thể bao gồm: Thuốc mỡ và thuốc xịt kèm theo chế độ ăn giàu chất xơ và chất lỏng. Lưu ý là bạn không nên sử dụng thuốc nhuận tràng, thuốc đạn hoặc thụt mà chưa có chỉ định của bác sĩ, đặc biệt là nếu bạn bị cắt tầng sinh môn hoặc có vết khâu ở vùng đáy chậu.

Điều trị táo bón sau sinh

Đối với phụ nữ đang cho con bú việc sử dụng thuốc điều trị là ưu tiên hàng đầu. Mẹ cần hạn chế tối đa việc sử dụng thuốc bởi thuốc sẽ bài tiết qua sữa mẹ. Khi trẻ bú phải nguồn sữa vẫn chưa đào thải hết lượng thuốc ra ngoài, bé vô tình trở thành người dùng thuốc bị động, gây nên những ảnh hưởng không tốt.
Ngoài ra, có một lời khuyên nữa dành cho các mẹ bị táo bón sau sinh, là không nên sử dụng phương pháp thụt tháo để chữa táo bón, bởi việc thụt tháo sẽ tác động vào hậu môn gây nên những tổn thương đau đớn. Đặc biệt, việc dùng thuốc thụt lâu ngày sẽ làm giãn cơ trơn hậu môn gây mất phản xạ mót rặn.
Mẹ cần bổ sung đầy đủ các loại rau, hoa quả tươi vào thực đơn hàng ngày. Táo bón xảy ra là do chế độ ăn thiếu chất xơ và nước. Để phòng chống táo bón sau sinh, các mẹ cũng nên ăn thêm sữa chua vì trong sữa chua có chứa probiotic giúp kích thích hệ tiêu hóa. Bổ sung các loại hoa quả giúp nhuận tràng như chuối, táo, lê, cam, bưởi.
Các mẹ cũng nên hạn chế các loại thức ăn khó tiêu như: đồ chiên rán, dầu mỡ, kiêng ăn các thức ăn tinh chế như súp đặc, thức ăn nhanh. Không sử dụng các loại chất kích thích như rượu, bia, thuốc lá, cà phê, chè đặc…
Khi ăn cần ăn đúng giờ, nên chia nhỏ bữa ăn và ăn các loại thức ăn lỏng , không ăn các loại thức ăn rắn, khó tiêu. Có thể bổ sung một cốc sữa chua trước khi đi ngủ, giúp cải thiện đáng kể vi khuẩn có lợi trong đường ruột.
Uống nhiều nước và giữ cho tinh thần thoải mái vì stress cũng là một lý do ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa gây nên tình trạng táo bón. Nước được hấp thụ một phần ở ruột non và ruột già. Tại ruột non, khi nước đã đảm bảo hấp thụ đủ thì khối phân sau quá trình tiêu hóa sẽ giữ được nước, phân trở nên mềm và mẹ sẽ không mất nhiều sức hay đau đớn khi đi nặng.
Tập thể dục vận động
Thay đổi thói quen đi vệ sinh: Đi vệ sinh đúng giờ là một việc làm giúp các mẹ tránh tình trạng táo bón sau sinh. Cũng tuyệt đối không được nhịn đại tiện. Khi nhịn đi đại tiện sẽ làm tăng áp lực lên đại tràng, lâu dần sẽ làm mất cảm giác mót rặn. Ngoài ra, bỏ thói quen ngồi lâu trong nhà vệ sinh bởi ngồi lâu gây áp lực lớn lên các tĩnh mạch gây trĩ và táo.
Thư giãn: Các chuyên gia cho rằng việc các mẹ thường xuyên lo lắng, căng thẳng quá mức cũng gây nên tình trạng táo bón và các vấn đề sức khỏe khác. Vì thế, mẹ nên dành thời gian thư giãn cho bản thân bằng nhiều cách.

Điều trị bệnh trĩ sau sinh

Ưu tiên hàng đầu của điều trị trĩ sau sinh là phương pháp điều trị nội khoa bảo tồn, các thuốc được sử dụng sẽ được cân nhắc lựa chọn phù hợp và an toàn với phụ nữ cho con bú và đảm bảo hiệu quả điều trị. Tuy nhiên một số vài trường hợp bệnh ở mức độ quá nặng, gây biến chứng như chảy máu cấp tính không hiệu quả với điều trị bảo tồn, thuyên tắc hay hoại tử búi trĩ cần phải can thiệp phẫu thuật.

Các loại thuốc thường được sử dụng như thuốc làm co mạch và tăng tính bền của thành mạch, giúp giảm kích thước búi trĩ cũng như giảm chảy máu, thuốc chống viêm giảm đau, giảm sưng nề búi trĩ, thuốc chống co thắt cơ vòng hậu môn, thuốc làm mềm phân giúp đại tiện dễ dàng hơn, tránh táo bón làm nặng thêm tình trạng trĩ.

Các nhiều phương pháp phẫu thuật điều trị trĩ. Việc lựa chọn phương pháp nào là tùy thuộc vào thăm khám và đánh giá về mặt lâm sàng, sự lựa chọn của bệnh nhân cũng là yếu tố cân nhắc quan tâm trước khi chỉ định phương pháp phẫu thuật. Phương pháp cắt trĩ kinh điển được chỉ định cho những trường hợp trĩ hỗn hợp, trĩ có biến chứng tắc mạch, trĩ nội sa biến chứng nghẹt.

Khi về nhà, để việc trị liệu được hiệu quả hơn, chị em nên thường xuyên ngâm hậu môn với nước muối ấm khoảng 15 phút mỗi ngày, rửa lại bằng nước sạch sau mỗi lần đi đại tiện, nên ăn nhiều rau xanh, quả tươi và chú ý uống đủ lượng nước mỗi ngày. Hạn chế tối đa việc ăn đồ ăn cay nóng hoặc chất kích thích, luyện tập thể dục thể thao đều đặn hàng ngày đồng thời tránh làm việc nặng hay đứng hoặc ngồi quá lâu.