Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1720 – 1791) là nhà Y học lớn, nhà Văn hoá lớn của nước ta, là tác giả của pho sách trứ danh Lãn Ông Tâm Lĩnh hay Hải Thượng y tông Tâm Lĩnh. Sự nghiệp Y học của Hải Thượng Lãn Ông đã góp phần to lớn xây dựng nền Y học dân tộc nước nhà, nên được suy tôn là Đại y tôn Việt Nam. Trong thiên này Hải Thượng Lãn Ông nêu những điều cốt yếu của Y nghiệp, thái độ tư cách của nhà Y. Việc làm thuốc có quan hệ đến tính mạng con người, nghề Y là một nghề cao quý và rất khó, phải học rộng, suy kỹ, thận trọng, sáng tạo …
Tóm tắt 9 Điều Y Huấn Cách Ngôn của Hải Thượng Lãn Ông và trong Tác phẩm Lãn Ông Tâm Lĩnh .
- Phàm người học (Đông Y) tất phải hiểu thấu lý luận đạo Nho, có thông lý luận Nho học thì học Y mới dễ. Nên luôn luôn nghiên cứu các sách Y xưa, nay, luôn phát huy biến hoá, thâu nhập được vào Tâm, thấy rõ được ở mắt thì tự nhiên ứng vào việc mà không phạm sai lầm .
- Khi đi thăm bệnh: cần kíp thì đến trước, chớ nên phân biệt giàu sang, nghèo hèn .
- Khi đi thăm bệnh cho phụ nữ thì phải đứng đắn, phải có người nhà bên cạnh mới bước vào phòng thăm bệnh .
- Phàm thầy thuốc phải ý thức lấy nghiệp vụ mình quan trọng không nên tự ý cầu vui mà rời phòng bệnh, phòng khi có trường hợp cấp cứu đến thì xử trí mới kịp thời .
- Gặp chứng bệnh nguy cấp, tuy hết lòng cứu chữa, nhưng phải nói rõ cho gia đình người bệnh biết trước, có khi cần thì cho không cả thuốc .
- Phải chuẩn bị tốt thuốc men đầy đủ, giữ, bảo quản cẩn thận, để kịp thời tiện dụng. Phải tôn trọng kinh điển, thận trọng không khinh xuất đưa ra những phương thuốc bừa bãi để thử nghiệm .
- Với bạn đồng nghiệp phải khiêm tốn, hoà nhã, kính cẩn, với người lớn tuổi thì kính trọng, với người giỏi thì coi như bậc thầy, với người kiêu ngạo thì nên nhân nhượng, với người kém hơn mình thì dìu dắt họ .
- Với những người bệnh nghèo túng, mồ côi, goá bụa, hiếm hoi, những người con thảo, vợ hiền nên chăm sóc đặc biệt, khi cần còn chu cấp giúp đỡ họ mới đáng gọi là nhân thuật .
- Chữa bệnh cho ngươì khỏi bệnh rồi chớ có mưu cầu quà cáp … nghề y là thanh cao, càng phải giữ khí tiết cho trong sạch.
Vậy kết luận: Đạo làm thuốc là một nhân thuật chuyên bảo vệ sinh mạng con người, phải lo cái lo của người, phải vui cái vui của người, chỉ lấy việc cứu sống mạng người làm nhiệm vụ của mình, không nên cầu lợi kể công...
(Bản tiếng Hán được PHAN CÔNG TUẤN dịch)
1. Muốn học thuốc lý Nho thông tuệ,
Đạo Nho thông càng dễ học Y.
Thời giờ nhàn rỗi đôi khi
Sách luôn tay đọc chẳng nề cổ kim.
Bao nghĩa lý dò tìm rành rẽ,
Biết dung hòa, thấu lẽ tùy cơ…
Sáng lòng rõ mắt sờ sờ,
Ra tay cảm ứng khỏi ngờ lạc sai.
2. Người mới khám tùy nơi bệnh thế
Gấp khám liền, hoãn trễ khám sau.
Chớ nên phân biệt nghèo giàu
Cao sang nhào đến, cơ cầu ngoảnh lưng.
Việc dùng thuốc cũng đừng phân biệt
Giàu thuốc hay, nghèo kiết thuốc xoàng.
Nếu không thành thực trong lòng
Làm sao cảm ứng mà hòng thu công?
3. Khi vào khám trong phòng bệnh nữ,
Mời người theo, tránh sự nghi ngờ,
Dù là kỹ nữ lẳng lơ
Coi như lương thiện, chẳng mờ lòng ngay.
Chớ bỡn cợt, tiếng tai bất chính
Tội tà dâm nhất định tránh xa.
Giữ tâm đoan chính sáng lòa,
Người người tôn kính, nhà nhà tin yêu.
4. Là thầy thuốc nhớ điều tâm niệm
Phải chăm lo trách nhiệm cứu người.
Chớ nên tùy hứng ham vui
Lên non nhắp rượu, quen mùi nghêu ngao.
Nhỡ có kẻ ốm đau bạo phát
Thầy vắng nhà, phó thác ai đây?
Phụ lòng người cậy, thương thay!
Người nguy tính mệnh, phận thầy nên chăng?
5. Khi gặp chứng khó khăn nguy cấp,
Dù tận tâm muốn dốc sức mình,
Cũng nên nói rõ tình hình
Cho gia đình biết, mới trình thuốc thang.
Lại dốc vốn sẵn sàng bốc thuốc,
May bệnh lui, quyến thuộc tạc lòng,
Chẳng may bệnh biến nguy vong,
Ta không hổ thẹn, người không oán hờn.
6. Mua sắm thuốc chớ ham loại rẻ,
Khéo trữ tàng, bào chế thật nghiêm,
Theo phương ứng bệnh truy tìm
Tùy mùa, tùy chứng bớt thêm tinh tường.
Thuốc nên phỏng cổ phương lĩnh ý,
Chớ lập bừa thử trị người ta,
Thang hoàn chế sẵn trong nhà
Kịp thời chữa bệnh hẳn là nên công.
7. Gặp đồng nghiệp hòa đồng khiêm tốn,
Chớ có nên ngả ngốn khinh nhờn.
Kính người có tuổi lớn hơn,
Với người học rộng nên tôn làm thầy.
Kẻ kiêu ngạo ta đây nhân nhượng,
Người kém hơn rộng lượng dắt dìu.
Đắp vun cội đức sớm chiều
Có ngày quả phúc trổ nhiều báo ơn.
8. Với người bệnh neo đơn nghèo khổ,
Càng chăm lo cứu độ hết lòng.
Nhà giàu lắm kẻ mặn nồng,
Nhà nghèo ta gắng chút công sống người.
Với những hạng chơi bời phóng đãng
Dù đau nằm chẳng đáng xót thương;
Nhà nghèo hiếu thảo hiền lương
Đã đem biếu thuốc, lại nhường cháo rau.
9. Khi bệnh khỏi chớ cầu quà cáp,
Nhận chi rồi nơm nớp sợ lo…
Kẻ giàu tính khí khó dò
Mua vinh chuốc nhục làm trò thế gian.
Chiều ý người mưu toan trục lợi
Thường biến sinh trăm mối lao đao.
Nghề Y là thuật thanh cao
Giữ tròn phẩm tiết ngọc châu sáng ngời.
