✴️ Vị thuốc Lạc tiên (chùm bao)
1. Nhận biết cây lạc tiên
Cây lạc tiên (Passiflora foetida L.), họ Lạc tiên (Passifloraceae) là loại dây leo bằng tua cuốn. Thân mềm tròn và rỗng, có lông thưa. Lá mọc so le, chia 3 thùy, thùy giữa lớn hơn hai thùy bên, mép uốn lượn có lông mịn. Hoa to, đều, lưỡng tính có 5 cánh, màu trắng hoặc hơi tím.
Quả mọng, hình trứng, dài độ 3 cm, bao bọc bởi tổng bao lá bắc tồn tại. Lạc tiên mọc hoang ở nhiều vùng trong nước ta, nhất là một số tỉnh vùng núi phía Bắc, nơi có độ cao trung bình 1000 m so với mặt biển, như Bắc Giang, Yên Bái, Quảng Ninh, Hòa Bình…, đôi khi phân bố ngay cả một số tỉnh đồng bằng, như Thái Bình, Hải Dương…
2. Cách thu hái, chế biến lạc tiên
Để làm thuốc, người ta thu hái các bộ phận trên mặt đất, rửa sạch, phơi khô, cắt đoạn 3-5 cm. Trước khi dùng sao hơi vàng cho thơm. Ngoài ra, có thể thu hái lấy quả, rửa sạch, bổ đôi, nạo hết ruột, ép và lọc lấy dịch quả, thêm ít nước đun sôi để nguội và chút mật ong hoặc đường đủ ngọt, quấy đều, cho thứ dịch uống vừa thơm, ngon vừa bổ mát, rất thích hợp cho giải nhiệt mùa hè.
3. Các thành phần dược lý và tác dụng của lạc tiên
Lạc tiên chứa các hợp chất alcaloid, các hợp chất flavonoid, như narigenin, apigenin, vitexin… Các thành phần alcaloid của lạc tiên có tác dụng làm giảm hoạt động của chuột nhắt, sau khi đã được kích thích bằng cafein hoặc hiệp đồng với thuốc ngủ hexobarbital.
Theo YHCT , lạc tiên có tác dụng an thần, giải nhiệt, mát gan. Dùng trị mất ngủ, ngủ hay mơ, suy nhược thần kinh, tim hồi hộp. Liều dùng , ngày 20-40g, dạng thuốc sắc. Cần lưu ý, ngoài loài Lạc tiên nói trên, ở nước ta còn trồng và sử dụng loài lạc tiên Tây (Passiflora. incarnata L.) còn gọi là chanh leo, để lấy quả làm thực phẩm, pha chế đồ uống, đồ hộp, bánh kẹo, kem, đồ tráng miệng sau bữa ăn và làm thuốc bổ tác dụng kích thích thần kinh và giúp cho việc tiêu hóa được tốt hơn. Vì trong quả chứa nhiều vitamin C, tinh dầu, axít amin: leucin, 85 valin, tyrosin, prolin, threolin, glycin, arginin, lysin) và β – caroten.
4. Một số chứng bệnh thường dùng lạc tiên
Chủ trị:
- An thần gây ngủ: dùng trong bệnh tim hồi hộp, tâm phiền muộn, mất ngủ; có thể dùng lá tươi ăn dưới dạng nấu canh; hoặc dùng dưới dạng thuốc sắc riêng; hoặc phối hợp với Lá sen, Lá vông nem, Ngãi tượng ( củ bình vôi).
- Giải nhiệt độc, làm mát gan: dùng trong trường hợp cơ thể háo khát hoặc đau mắt đỏ.
Công dụng, chỉ định và phối hợp:
- Ngọn non Lạc tiên được hái về làm rau luộc ăn hay nấu canh. Quả chín vàng ăn ngon. Lạc tiên được dùng trị suy nhược thần kinh, mất ngủ, ngủ hay mơ, phụ nữ hành kinh sớm. Còn dùng trị ho, phù thũng, viêm mủ da, lở ngứa, loét ở chân.
- Ở Ấn Ðộ, nước sắc lá dùng để trị bệnh thiếu máu và hen suyễn, quả dùng gây nôn; lá dùng đắp và điều trị choáng váng và đau đầu.
Bài thuốc
- Lạc tiên chữa mất ngủ: lấy phần ngọn và lá non của lạc tiên, mỗi lần 100-200g nấu canh ăn, giúp cho giấc ngủ ngon lành; hoặc 20-40g lạc tiên khô, sắc uống; hoặc lạc tiên, lá vông, lá dâu, lá sen, mỗi loại 20g, tâm sen 4g. Sắc uống, ngày một thang.
- Trị tim hồi hộp, loạn nhịp, mất ngủ, lo âu, đau đầu, choáng váng: đem lạc tiên nấu thành cao lỏng (1:1), pha thêm chút đường cho dễ uống, ngày 2-3 lần, mỗi lần 50-100 ml, sau mỗi bữa ăn và trước khi đi ngủ.
Bệnh viện Nguyễn Tri Phương - Đa khoa Hạng I Thành phố Hồ Chí Minh
BÀI VIẾT KHÁC
