Những nhận thức sai lầm thường gặp về hiến máu và bằng chứng khoa học

Tại Hoa Kỳ, mỗi năm có hơn 13,2 triệu người tham gia hiến máu. Trên toàn cầu, số đơn vị máu được hiến ước tính vượt 100 triệu đơn vị mỗi năm. Do máu và các chế phẩm máu chỉ có thể lưu trữ trong thời gian giới hạn, việc duy trì và khuyến khích hoạt động hiến máu định kỳ là yếu tố then chốt nhằm đảm bảo nguồn cung ứng máu an toàn và đầy đủ cho nhu cầu điều trị.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khẳng định: “Quyết định hiến máu của bạn có thể cứu sống một người, hoặc thậm chí nhiều người nếu máu được tách thành các thành phần riêng biệt – hồng cầu, tiểu cầu và huyết tương – để sử dụng cho những bệnh nhân có nhu cầu điều trị đặc thù.”

Tại các cơ sở y tế, máu và chế phẩm máu thường được chỉ định truyền cho bệnh nhân chấn thương nặng, phẫu thuật lớn, bệnh nhân điều trị hóa trị liệu hoặc mắc bệnh lý tủy xương. Thống kê cho thấy, tại Hoa Kỳ, cứ mỗi 2 giây lại có một chỉ định truyền máu – tương đương khoảng 21 triệu ca truyền máu mỗi năm. Tuy nhiên, vẫn tồn tại nhiều quan niệm sai lệch về hiến máu, cần được làm rõ dựa trên bằng chứng khoa học.

1. Hiến máu làm suy giảm sức khỏe

Ở người khỏe mạnh, việc hiến máu không gây ảnh hưởng tiêu cực lâu dài đến sức khỏe. Các khuyến cáo y khoa đề nghị nghỉ ngơi ngắn hạn, uống nước đường hoặc ăn nhẹ sau khi hiến máu nhằm bù dịch và năng lượng. Về mặt sinh lý, thể tích huyết tương được bù gần như hoàn toàn trong vòng 48 giờ, trong khi hồng cầu được tái tạo đầy đủ sau 4–8 tuần.
Quy trình hiến máu hiện nay được kiểm soát chặt chẽ, thời gian lấy máu thường dưới 15 phút sau khi hoàn tất bảng khai sức khỏe và xét nghiệm công thức máu. Phản ứng bất lợi hiếm gặp, thường chỉ ở mức nhẹ (mệt, chóng mặt, đau hoặc bầm nhẹ tại vị trí chọc kim) và hồi phục tự nhiên.

2. Người cao tuổi không thể hiến máu

Khả năng hiến máu không chỉ phụ thuộc vào tuổi mà còn vào tình trạng sức khỏe tổng quát. Ở Hoa Kỳ, người ≥16 tuổi và ≥50 kg có thể hiến máu nếu đạt tiêu chuẩn khám sàng lọc. Một số quốc gia có giới hạn tuổi khác nhau (ví dụ: Vương quốc Anh quy định từ 17–66 tuổi, có thể kéo dài đến 70 tuổi nếu đủ điều kiện và đã hiến trong 2 năm gần nhất).

3. Đang sử dụng thuốc thì không thể hiến máu

Không phải mọi loại thuốc đều là chống chỉ định hiến máu. Một số thuốc như thuốc chống đông, thuốc kháng kết tập tiểu cầu, hoặc một số thuốc điều trị mụn trứng cá (ví dụ isotretinoin) có thể yêu cầu trì hoãn hiến máu. Tuy nhiên, phần lớn thuốc điều trị không ảnh hưởng đến khả năng hiến máu. Việc quyết định cần dựa trên tư vấn chuyên môn, và người hiến không nên tự ý ngừng thuốc.

4. Hiến máu mất nhiều thời gian

Thời gian thực tế lấy máu toàn phần chỉ khoảng 8–10 phút. Toàn bộ quy trình, bao gồm đăng ký, khám sàng lọc và nghỉ sau hiến, thường kéo dài khoảng 60–75 phút.

5. Nguy cơ lây nhiễm khi truyền máu

Nguy cơ lây nhiễm bệnh qua đường truyền máu hiện nay là rất thấp nhờ quy trình sàng lọc nghiêm ngặt. Tất cả đơn vị máu đều được xét nghiệm các bệnh truyền nhiễm chính như HIV, viêm gan B, viêm gan C, giang mai… Ví dụ, nguy cơ lây viêm gan C từ truyền máu được ước tính chỉ khoảng 1/100 triệu đơn vị máu.

6. Hiến máu gây đau đớn

Đau khi hiến máu chủ yếu xảy ra tại thời điểm kim xuyên qua da và thường nhẹ, thoáng qua. Sau khi kim vào tĩnh mạch, người hiến hầu như không cảm thấy khó chịu. Một số trường hợp có thể đau hoặc bầm tại vị trí chọc kim nhưng sẽ tự hết trong vài ngày.

7. Chỉ có thể hiến máu một lần mỗi năm

Khoảng cách giữa hai lần hiến máu toàn phần theo khuyến cáo của Hội Chữ thập đỏ Hoa Kỳ là tối thiểu 56 ngày (8 tuần), đảm bảo thời gian tái tạo đầy đủ hồng cầu.

8. Người tăng huyết áp không thể hiến máu

Người có huyết áp tâm thu <180 mmHg và huyết áp tâm trương <100 mmHg, không có biến chứng nặng, vẫn có thể hiến máu. Một số thuốc điều trị tăng huyết áp có thể yêu cầu trì hoãn, cần tham khảo ý kiến bác sĩ.

9. Người có cholesterol máu cao không được hiến máu

Nồng độ cholesterol cao hoặc việc sử dụng thuốc hạ lipid máu không phải là chống chỉ định hiến máu.

10. Người ăn chay hoặc thuần chay không thể hiến máu

Chế độ ăn chay/thuần chay có thể làm tăng nguy cơ thiếu sắt, dẫn đến thiếu máu. Tuy nhiên, tất cả người hiến đều được sàng lọc thiếu máu trước khi hiến. Nếu đạt tiêu chuẩn hemoglobin, họ vẫn có thể hiến máu bình thường.

11. Đã đủ người hiến máu

Nguồn cung máu luôn trong tình trạng cần bổ sung do hạn sử dụng ngắn: hồng cầu ≤42 ngày, tiểu cầu ≤5 ngày. Nhu cầu truyền máu liên tục tại bệnh viện đòi hỏi phải duy trì nguồn người hiến ổn định và mở rộng số lượng tình nguyện viên mới.

Kết luận:

Hiến máu là một thủ thuật y khoa an toàn, mang lại lợi ích lớn cho cộng đồng. Việc loại bỏ những quan niệm sai lầm và tăng cường truyền thông y tế dựa trên bằng chứng sẽ góp phần duy trì nguồn máu an toàn, ổn định, đáp ứng nhu cầu điều trị và cứu sống nhiều bệnh nhân.