Thói quen cắn móng tay ở trẻ em: Nguyên nhân, đánh giá và chiến lược can thiệp

1. Khái quát

Cắn móng tay (onychophagia) là một dạng hành vi lặp lại mang tính thói quen thường gặp ở trẻ em và có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Phần lớn trường hợp mang tính chất lành tính và tự giới hạn, tuy nhiên một số trẻ duy trì hành vi kéo dài, gây tổn thương mô mềm quanh móng hoặc kèm theo rối loạn hành vi khác, cần được đánh giá và can thiệp.

2. Nguyên nhân và yếu tố liên quan

Trẻ có thể cắn móng tay do nhiều nguyên nhân:

• Yếu tố tâm lý – cảm xúc: Lo lắng, căng thẳng, áp lực học tập, thay đổi môi trường sống (chuyển nhà, vào trường mới, tham gia biểu diễn, thi cử…).

• Hành vi bắt chước: Quan sát và học theo người thân hoặc bạn bè.

• Thói quen vô thức: Thường xảy ra khi trẻ tập trung vào hoạt động khác (xem tivi, đọc sách).

• Tính tò mò hoặc buồn chán.

Cắn móng tay được xếp vào nhóm thói quen thần kinh (nervous habits) cùng với mút ngón tay cái, ngoáy mũi, xoắn tóc và nghiến răng.

3. Khi nào cần thăm khám y tế

Cần đưa trẻ đến bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý khi:

• Cắn móng tay gây đau, chảy máu, viêm nhiễm quanh móng.

• Hành vi đi kèm các biểu hiện tự gây hại khác: véo da, nhổ tóc (trichotillomania), nhổ lông mi.

• Trẻ gặp rối loạn giấc ngủ hoặc thay đổi hành vi rõ rệt.

• Hành vi xuất hiện đột ngột, tiến triển nhanh.

Những trường hợp này có thể liên quan đến rối loạn lo âu hoặc rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) và cần được đánh giá chuyên sâu.

4. Nguyên tắc can thiệp

4.1. Xử lý nguyên nhân gốc rễ

• Tìm hiểu và giải quyết yếu tố gây căng thẳng.

• Khuyến khích trẻ chia sẻ cảm xúc.

• Hỗ trợ tâm lý khi có biến cố gia đình, thay đổi môi trường học tập hoặc xã hội.

4.2. Tránh hình thức kỷ luật tiêu cực

• Không quát mắng, trừng phạt hoặc gây áp lực.

• Giữ thái độ kiên nhẫn; tập trung hướng dẫn thay vì chỉ trích.

4.3. Tạo điều kiện giảm hành vi

• Cắt móng tay ngắn, giữ vệ sinh bàn tay.

• Nhắc nhở nhẹ nhàng bằng tín hiệu kín đáo (chạm nhẹ tay, dùng từ khóa đã thống nhất).

• Tránh sử dụng các biện pháp gây khó chịu mạnh như dung dịch cay đắng nếu trẻ chưa sẵn sàng, vì có thể gây phản tác dụng.

5. Chiến lược hỗ trợ khi trẻ muốn dừng

• Hợp tác xây dựng kế hoạch: Trao đổi về lý do từ bỏ và các biện pháp hỗ trợ.

• Khuyến khích nhận thức bản thân: Sử dụng băng dính, lớp sơn bảo vệ hoặc dụng cụ hỗ trợ để trẻ nhận biết hành vi.

• Giải pháp thay thế: Đưa ra hoạt động sử dụng tay như nặn đất sét, cầm bóng mềm, làm thủ công, chơi nhạc cụ.

• Thư giãn và kiểm soát căng thẳng: Hướng dẫn hít thở sâu, thả lỏng cơ bàn tay.

• Tăng vận động thể chất: Giúp giải tỏa năng lượng dư thừa, giảm lo âu.

6. Hỗ trợ tích cực và duy trì

• Ghi nhận nỗ lực và tiến bộ, kể cả khi chưa bỏ thói quen hoàn toàn.

• Cho phép trẻ thử nhiều phương pháp để tìm cách phù hợp nhất.

• Đảm bảo môi trường gia đình hỗ trợ, không phán xét.

• Duy trì tình cảm, sự quan tâm và cam kết đồng hành.

7. Kết luận

Cắn móng tay ở trẻ em phần lớn mang tính tạm thời, nhưng trong một số trường hợp có thể là dấu hiệu cảnh báo rối loạn tâm lý – hành vi. Can thiệp hiệu quả đòi hỏi kết hợp giữa giải quyết yếu tố tâm lý nền tảng, biện pháp hành vi thay thế và hỗ trợ tích cực từ gia đình. Sự kiên nhẫn và bền bỉ từ phía cha mẹ là yếu tố quyết định giúp trẻ dừng thói quen này và phát triển kỹ năng tự điều chỉnh hành vi.